Azərbaycanda iş saatının qısaldılması mümkündürmü?
 
Optimal iş gününün nə qədər olması barədə mübahisələr uzun müddətdir davam edir. Bəziləri ofisdə və istehsalatda standart 8 saatı müdafiə edirlər. Digərləri bu yanaşmanın köhnəldiyinə əmindirlər. İndi mümkün olduqda məsafədən və başqaları üçün isə daha qısa bir iş gününün keçərli olduğunu təbliğ edənlərin sayı çoxdur. İnsanlar ümumiyyətlə, 8 saatlıq iş rejimindən sonra evə yorğun halda gəlirlər, çünki xeyli vaxt da yolda keçirmiş olurlar. Nəticədə, qohumlarla adi ünsiyyətə belə, kifayət qədər hal və vaxt qalmır.
 
Qısaldılmış iş vaxtının həm əmək məhsuldarlığına, həm də işçilərin fiziki və psixoloji rifahına təsirini müəyyənləşdirmək üçün müxtəlif ölkələrdə təcrübələr aparılır. Beləliklə, İslandiya 2015-2019-cu illərdə aparılan iş vaxtının azaldılması üçün iki genişmiqyaslı təcrübənin nəticələrini yekunlaşdırdı. Təcrübədə iştirak edənlər eyni əməkhaqqı ilə həftədə 40 saat əvəzinə 35-36 saat işləyirdilər. Əksər hallarda işçilər üçün iş saatlarının azalması, xidmətin yaxşılaşdırılmasına kömək etdi, əmək məhsuldarlığı azalmadı. İşçilər azalmış stress səviyyələrini və iş və həyat tarazlığını yaxşılaşdırdılar. Nəticədə, İslandiya həmkarlar ittifaqları on minlərlə işçi üçün iş saatlarında daimi azalmalar əldə etdi.
 
Bu müsbət nümunəni götürməyimizə nə mane olur? Yerli mütəxəssislər bu məsələyə şübhə ilə yanaşır və bunun Azərbaycanda işləməyəcəyinə inanırlar. Davamlı İnkişaf Tədqiqatları Mərkəzinin sədri Nəriman Ağayev AYNA-ya şərhində Azərbaycanda İslandiya ilə müqayisədə fərqli iqlim şəraitinin və fərqli əmək məhsuldarlığının olduğunu deyib.
 

Onun sözlərinə a görə, Sovet İttifaqı bir çox digər ölkələr kimi, təcrübələr yolu ilə 8 saatlıq iş gününə elə-belə gəlmədi: “Bundan əvvəl tamamilə fərqli bir iş rejimi var idi - 10 saata, bəzi sahələrdə isə 14 saata qədər. Bu, təbii ki, çox idi. Ancaq daha qısa bir iş günü bizim şərtlərimizdə yaxşı bir şeyə gətirib çıxarmayacaq və bu, dəfələrlə təsdiqini tapıb”.

 
“Belə yerlərdə intizam düşür və əksər işlərdə isə bu, çox vacibdir. Əlbəttə ki, işçiyə konkret tapşırıqlar verilibsə, onları yerinə yetirib və başqa bir şey nəzərdə tutulmayıbsa, o zaman evə getmək imkanı olmalıdır. Ancaq menecment, işçilərimiz və işəgötürənlərimiz işə bu qədər çevik yanaşmağa hazır deyillər. Yaxın gələcəkdə hazır olacaqları da mümkün deyil. Axı bu vəziyyətdə, yaranan asudə vaxtın təşkili ilə bağlı məsələləri həll etmək lazımdır və bunu kim edəcək?”, - deyə ekspert sual edib.
 
Ağayev ölkədə bəzi peşələr və əhali qrupları üçün iş zamanı vaxt məhdudiyyətlərinin olduğunu xatırladıb: “Beləliklə, sürücülər üçün müəyyəm kilometr təyin olunur ki, bundan sonra istirahət etməlidirlər. Süd verən analar üçün daha qısa bir iş günü verilir. On səkkiz yaşına qədər uşaqlar bir saat daha az işləyirlər. Yəni, lazım olduqda qanunvericilik iş vaxtının azaldılmasını nəzərdə tutur”.
 
“Xidmət-iş” Həmkarlar İttifaqları Federasiyasının vitse-prezidenti Camaləddin İsmayılov da hesab edir ki, indi Azərbaycanda bu barədə düşünmək üçün heç bir əsas yoxdur. Onun AYNA-ya dediyinə görə, bunu etmək üçün əvvəlcə nizam-intizamın, iş icrasının, keyfiyyətlərin lazımi səviyyədə olmasını təmin etmək lazımdır.
 
“Şimal ölkələri buna müvəffəq oldu, amma bizdə, hətta  standart bir iş günü olsa belə, bir çoxu vəzifələrini yerinə yetirmir. Söhbət mentalitetdən gedir. Bəzi yerlərdə isə işinizi bitirib, iş yerini tərk edə bilərsiniz. Bununla birlikdə, gerçəkliyimizdə az adam bu vaxtı istirahətə sərf edir, vaxt varsa, başqa bir iş axtarır. Ancaq bir çoxları buna ehtiyac olmasa da, səhərdən axşama qədər işdə oturmaq məcburiyyətindədirlər. Məsələn, alimlər, yaradıcı peşələrin nümayəndələri iş yerində oturmaq məcburiyyətində deyillər. İş vaxtının, hər bir insan üçün iş yükünün səmərəliliyinin təhlilinə ehtiyacımız var”, - deyə müsahibimiz bildirib.
 

İsmayılovun fikrincə, qanunla müəyyən edilmiş normanın azaldılmasından danışırıqsa, neçə saat işləməyimiz məsələsi işin xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla, hər bir təşkilatda ayrı-ayrılıqda həll edilməlidir: “Yerli işəgötürənlərin əksəriyyəti işçinin boş vaxtının olduğunu başa düşərək, ya daha çox yükləyəcək, ya da erkən getməsinə icazə verəcək, amma maaşını kəsəcək. Bu variantlardan hər hansı birinin işçilərə uyğun gələcəyi ehtimalı azdır. Problem işəgötürənlərin işçiləri, onların təkliflərini, fikirlərini dinləməməsindədir”.

 
Psixoloq Eldar Haqverdi də AYNA-ya açıqlamasında deyib ki, səkkiz saatlıq iş günü tarixən mühüm bir uğurdu: “8 saat işləmək, 8 istirahət etmək və 8 saat yatmaq. Ancaq yuxu ilə hər şey az-çox aydındırsa, iş barədə bu deyilə bilməz”.
 
“İnsan nə qədər işləməlidir? Ən optimal performans, iş saatları, iş həftələrində çox böyük fərdi neyrofizioloji fərqlər var. Fəaliyyətdə aktivlik dövrü və düşüşlər var. Bir çox insanın hər iş saatından sonra on beş dəqiqəlik fasilələrə ehtiyacı var. Bütün bunları nəzərə almaq, əlbəttə ki, arzuolunandır”, - deyə ekspert vurğulayıb.
 
Onun qənaətincə, iş ilk növbədə maraqlı olmalıdır: “Bu, həm də təhsil prosesinə aiddir. Məsələn, mövzunu onunla əlaqəsi olmayan mövzuya qatmayaraq, bütün günü bir fənni dərin öyrənmək daha effektiv olur. İş maraqlı deyilsə, gec-tez emosional tükənməkdən qaçmaq mümkün olmayacaq”.
 
“Səkkiz saatlıq iş gününün və ya beş günlük iş həftəsinin tərəfdarları ən çox insanların asudə vaxtlarından, daha doğrusu, işdən kənar vaxtı işləyənlərin alkoqol içmək, məişət zorakılığı və ya digər antisosial hərəkətlər etmək üçün istifadə olunacağından narahatdırlar. Ancaq axı, İslandiyada da adi insanlar yaşayır və orada hər şey qaydasındadır. İnsanları potensial cinayətkar kimi qəbul etməyə davam etdiyimiz müddətdə islahatlardan söhbət gedə bilməz”, - deyə Haqverdi fikrini yekunlaşdırıb.

---