Rusiyalı iqtisadçı: “Niyə büdcə kəsiri problemini daxili kreditlərlə həll etmirsiniz?”
 
Aİ-92 markalı benzinin və dizel yanacağının bahalaşması azərbaycanlılara  2021-ci ilin ilk “hədiyyəsi” oldu. İnflyasiya tam olaraq “sürünən” devalvasiyadır ki, ondan da danışmaq hələ dəbdə deyil. Ancaq burada deyilməlidir ki, inflyasiya bütün dünyaya təsir edən bir prosesdir, bu proses dayandırıla bilməz və pandemiya ilə sürətləndirilib.
 
Rusiyalı iqtisadçı Dmitri Qolubovski AYNA-ya müsahibəsində qlobal inflyasiya, hökumətin bu şərtlərdə necə hərəkət etməsi, qiymət artımının nə dərəcədə real olduğu və ya bu prosesi bir qədər necə ləngitməyin mümkünlüyündən danışıb.

- Siz tez-tez qlobal inflyasiyadan danışırsınız. Sıra Azərbaycana da gəldi. Bunu necə dayandırmaq olar?
 
- Əgər ticarət balansının vəziyyəti imkan verirsə, ən asan yol milli valyutanı dollara qarşı möhkəmləndirməkdir. Rusiya kimi Azərbaycanın da ticarət balansı neftlə müəyyən edilir. Əgər son aylarda neftin qiyməti manatın dollara nisbətində sabit məzənnə ilə artıbsa, onda xarici neft məhsullarının milli valyutada qiyməti də artıb. Bu, sadə hesablamadır. Xarici qiymət artdıqdan sonra daxili qiymət xarici ilə uyğunlaşmağa çalışacaq.
 
Neft qiymətlərindəki artımdan sonra milli valyutanın möhkəmlənməsi, inflyasiyanın neftin bahalaşmasına düşən hissəsini yumşaltmaq deməkdir. Mənə elə gəlir ki, neft istehsal edən və ixrac edən bir ölkədə dizelin, Azərbaycanda olduğu kimi qısa müddətdə üçdə biri bahalaşması ilə bağlı vəziyyət olmamalıdır. Bunu yalnız neft-qaz kompleksinin ölkə daxilində milli valyutanın sabit məzənnəsi ilə xarici bazarda olduğu kimi eyni mənfəət əldə etmək istəyi ilə izah etmək olar. Ancaq daxili bazarda bu, artıq super mənfəətdir.
 
Ancaq neft məhsullarının bahalaşmasının hökumətin açıqlamadığı səbəbləri də ola bilər: hərbi ehtiyaclar, təhlükəsizlik və infrastruktur ehtiyacları üçün dövlət xərclərinin artması. Bu cür xərclər çox vaxt hökumətlər tərəfindən gizli saxlanılır. Neft istehsalı, neftin emalı və satışından alınan vergilər  büdcənin əsasını təşkil edirsə, qiymətlərdə belə bir artım, sadəcə büdcənin çox pula ehtiyacı olduğu anlamına gələ bilər. Həm də bu yaxınlarda bitmiş müharibə və Ermənistan tərəfindən atəşkəs razılaşmasına əsasən Azərbaycana qaytarılmış ərazilərdə infrastrukturun bərpa xərclərini ödəmək üçün.
 
Hökumətin büdcə problemi olduğu üçün yanacağın qiymətinin artmasına icazə verdiyi ehtimalımda haqlıyamsa, bu cür problemlərin həllinin başqa bir yolunu təklif edərdim - daxili istiqraz. Hökumət büdcə problemlərini inflyasiyanı yüksəldəcək şəkildə həll etdikdə, bütövlükdə bunu insanların hesabına həll edir. Üstəlik, yoxsullar nisbi baxımdan daha çox əziyyət çəkirlər. Zənginlərin inflyasiya ilə bahalaşan aktivləri varsa, yoxsullar yalnız itirirlər. İnflyasiya bərabərsizliyi daha da artırır. Niyə büdcə kəsiri problemini daxili kreditlərlə həll etmirik? Neft qiymətlərinin bərpası məzənnənin sabitliyini təmin edəcək. İnvestorlara milli valyutada bu gün üçün yaxşı faizlə (illik 6-7%-lə) dövlət istiqrazları təklif etsəniz, bu, yaxşı bir qərar olar.
 
Hökumət, hər kəsə ayrı-seçkilik etmədən “inflyasiya vergisi” tətbiq etmək əvəzinə, ehtiyacları üçün pulu olanlardan əmanət cəlb edəcək. Xarici borc da verə bilərsiniz: məsələn, Moskva birjasında rublla istiqrazlar yerləşdirin. Belarus bunu çoxdan bəri edir və investorlar tərəfindən tələb var. Rubl eyni zamanda neft valyutasıdır və neft qiymətlərindəki dalğalanmalarla əlaqəli belə bir borc üçün valyuta riski dollarla verilən kredit qədər böyük olmayacaq. Gələcəkdə neft qiymətləri ilə birlikdə bərpa ediləcək iqtisadiyyatın böyüməsi, gələcəkdə borcların ödənməsinə imkan verəcək.
 
- Rusiyadan gələn qida məhsullarının bahalaşmasını gözləməyə dəyərmi?
 
- Manatın rubla nisbətən sabit bir məzənnəsinin təmin edildiyi bir şəraitdə, əlbəttə, bahalaşma olacaq. Sadəcə ona görə ki, Rusiyanın özündə də bu məhsulların qiyməti bahalaşıb. Rusiyadakı inflyasiya, Rusiya Mərkəzi Bankı tərəfindən təyin olunan sərhədi keçərək geniş istehlak səbətində ilin sonunda 4%-i keçdi. Rusiyada qida inflyasiyası rəsmi məlumatlara görə, onsuz da 6%-in altındadır. Qeyri-rəsmi olaraq isə daha çoxdur.
 
- Azərbaycanda dizelin qiyməti 34% artıb. Nə gözləmək olar? Bu bahalaşma ölkədəki bütün iqtisadi zəncirə necə təsir edəcək?
 
- Pis təsir göstərəcək, çünki yanacaq xərcləri nəqliyyat sənayesində və daha da əhəmiyyətlisi, kənd təsərrüfatında xərclərin əhəmiyyətli bir hissəsidir. Bütün zəncirlər üçün xərclər əhəmiyyətli dərəcədə artacaq. Yanacağın qiymətlərinə nəzarət etmək üçün tədbirlər görülməlidir. Ən azından, gələn il üçün yanacaq qiymətlərinin sabitliyinə zəmanət verin ki, fermerlər iqtisadi fəaliyyətlərini planlaşdıra bilsinlər. Fermerlərin qiymət artımını qismən də olsa, kompensasiya etməsi üçün dəstəyə ehtiyacları var. Məsələn, vergi güzəştləri və ya subsidiyalar.
 
 
- Hökumət ərzaq qiymətlərində artım olmayacağını deyir. Ancaq bu, mümkündürmü?
 
- Hökumət bunu deyirsə, eyni zamanda konkret addımları elan etmirsə, yanacağın sürətlə artmasından sonra qida məhsullarının bahalaşmasında bir sıçrayış baş verəndə xalq qarşısında çox xoşagəlməz bir vəziyyətdə olacaq. Realist olun: yanacaq bahalaşırsa, kənd təsərrüfatı istehsalçılarına çəkilən xərcləri kompensasiya etmək üçün qarşılıqlı tədbirlər görülmədikdə, kənd təsərrüfatı məhsulları da daxil olmaqla, hər şeyin dəyəri artır. Məhsulun maya dəyərinin artması bu və ya digər şəkildə onsuz da istehsalçı tərəfindən son istehlakçının çiyinlərinə ötürüləcək.

---