Qonşu ölkələrin valyutası ucuzlaşır: manat, “möhkəm dayan!”

Ekspert deyir ki, ilin sonuna qədər manatın məzənnəsində hər hansı dəyişiklik olacağı gözlənilmir

Türkiyədə dollar sürətlə bahalaşmaqda davam edir. Son bir neçə gündə 1 dollar 8,52 TL-yə yüksələrək tarixi rekordunu yeniləyib. Başqa sözlə, təkcə noyabrın 5-də ərzində dollar 1,15% bahalaşıb. Dollarla yanaşı, avro da TL qarşısında dəyər qazanmaqda davam edir. Hazırda 1 avro 1,74% bahalaşaraq 9,97 TL-yə qədər artıb.
Bundan başqa, Rusiya valyutası isə bir neçə gündür ki, son 6 ilin ən kəskin ucuzlaşmasını nümayiş etdirir. 1 avro 94 rubl səviyyəsinə çatıb. Bu 2014-cü ilin dekabrından bəri ən ciddi ucuzlaşmadır. 1 ABŞ dolları isə 1,56% bahalaşaraq 80,77 rubl səviyyəsinə çatıb.
Son günlər Gürcüstanın milli valyutası olan larinin də ucuzlaşması müşahidə olunur. Gürcüstan Milli Bankı ABŞ dollarının məzənnəsini 3,3409 lari müəyyən edib. Bu isə günlük müqayisədə 0,0421 lari çoxdur. Qonşu ölkədə avro da bahalaşmaqdadır.
Bəs görəsən, qonşu ölkələrin milli valyutalarının ucuzlaşması manata da təsir edəcəkmi? Manatın ucuzlaşması gözləniləndirmi? Məzənnəsi inzibati qaydada tənzimlənən manatın hazırkı müharibə və pandemiya dövründə zəifləməsi ölkə əhalisinin sosial durumuna, iqtisadi proseslərə nə qədər təsir edəcək?

İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli “Yeni Müsavat”a açıqlamasında bildirdi ki,  Azərbaycanda manatın sabitliyinin inzibati yolla təmin olunması artıq heç kimə sirr deyil: “Nə Mərkəzi Bank, nə hökumət nümayəndələri bununla bağlı əks fikir söyləmirlər. Manat uzun zamandır inzibati qaydada tənzimlənir. İndiki pandemiya və karantin rejimində, eyni zamanda müharibə dövründə manatın məzənnəsinin sabit saxlanılması doğrudur və anlaşılandır. İndiki dövrdə ərazi bütövlüyümüzün təminatı ilə bağlı əks-hücum əməliyyatının getdiyi və ərazilərimizin düşməndən təmizləndiyi bir dövrdə məzənnə dəyişikliyinə getmək məntiqli olmazdı. Bunun üzərinə karantin qaydalarını və onun vurduğu ziyanları da gəlsək, hökumətin milli valyuta ilə bağlı hazırkı qərarı anlaşılandır”.
İqtisadçı onu da qeyd etdi ki, manatın sabit saxlanılması daimi  belə qala bilməz: “Çünki qonşu ölkələrin milli valyutalarının dəyərdən düşməsi bizim həmin ölkələrin istehsalçılarının sponsoruna çevrilməyimizə səbəb olur. Artıq ölkə daxilində istehsalın mənası qalmır, xaricdən gətirmək daha sərfəli hal alır. Biz yenidən idxal istehlakı iqtisadiyyatına daha dərindən düşmüş oluruq. 2005-2015-ci illərdə manatın məzənnəsinin sabit qaldığı və çox baha olduğu dövrdə Azərbaycanın idxaldan asılılığı çox sürətlə artdı. Yerli istehsal tamamilə sıradan çıxdı. Yenə eyni məqama gəlib çatmışıq. İndi də daxili istehsal sərfəli olmayan hala gəlib çıxıb”.
N.Cəfərlinin sözlərinə görə, hətta Rusiyada rublun  dəyərdən düşməsi bizim ixracatımızda mühüm  rol oynayan aqrar sektora da mənfi təsir göstərir: “Çünki əvvəl 1 dollar 60-61 rus rubluna bərabər idi, indi az qala 80 rubla yaxınlaşır. Azərbaycan məhsullarının qiyməti dəyişmədiyindən qazanc xeyli dərəcədə azalır. Əvvəlki satış qiymətləri ilə indiki qiymətlər arasında o qədər də ciddi fərq yoxdur, Rusiyada inflyasiya cəmi 2-3 faizdir, ancaq valyuta alanda dollar ifadəsində xeyli aşağı gəlir əldə etmiş olurlar. Çünki Rusiyada kənd təsərrüfatı məhsullarının satışı ilə məşğul olanlar əldə edikləri rublla qazancı dollara çevirib Azərbaycana gətirirdilər. İndi artıq onların fəaliyyəti də sərfəli olmayan vəziyyətə gəlib”.
Ekspert vurğuladı ki, ilin sonuna doğru hökumət manatın məzənnəsi ilə bağlı ciddi düşünməli olacaq: “Ümumilikdə, hazırkı dövrdə devalvasiyaya getmək o qədər də doğru və anlaşılan olmaya bilər, ancaq gələcəkdə bununla bağlı qərarların verilməsinin zamanı yetişir. İlin sonunda hökumət və Mərkəzi Bank bununla bağlı ciddi düşünməlidir. Çünki gələn ilin büdcə parametrlərində də kifayət qədər ciddi dəyişikliklər olacaq. Azad etdiyimiz torpaqların bərpası ilə bağlı xərclərimizin artması gözlənilir. İndiki sabit məzənnə rejimi və manatın ətraf ölkələrdəki valyutalar qarşısında belə baha olması uzun müddət davam etdirilə bilən bir məsələ deyil”.

İqtisadçı alim Qubad İbadoğlu da Mediapost-A açıqlamasında bildirib ki, Türkiyə, Rusiya, Gürcüstan, Qazaxıstan və İranda milli valyutanın dəyərsizləşməsi müşahidə olunur. Ekspertin sözlərinə görə, Türkiyə lirəsinin ucuzlaşmasının səbəbi pandemiya səbəbindən ölkəyə turist axınının dayanması və valyuta daxilolmalarının azalması ilə əlaqədardır. Rusiya və Qazaxıstan milli valyutalarının ucuzlaşmasının səbəbi isə odur ki, onlara əsas valyuta gətirən mədən sənayesində istehsal olunan məhsullar, xüsusən də neft, qaz, onların ixracıdır. Dünya bazarında xammalın ucuzlaşması onların da valyuta gəlirlərinin azalmasına gətirib çıxarıb.  Gürcüstan və Ermənistanda milli valyutanın ucuzlaşması prosesini gələcəkdə də daha dərindən müşahidə edəcəyik.
Q.İbadoğlunun sözlərinə görə, Azərbaycanda vəziyyət fərqlidir: “Azərbaycanda pandemiyanın təsiri ilə xarici ticarət balansında daha çox kəsir yaranıb, eyni zamanda tədiyyə balansının cari hesablar hissəsində də kəsirimiz artır. Ancaq Azərbaycanda manatın məzənnəsi üzən məzənnə rejimi ilə tənzimlənmir, Mərkəzi Bankın tənzimləməsi ilə məzənnə siyasəti həyata keçirilir. Burada həm də Dövlət Neft Fondunun birbaşa iştirakı var. DNF-nin valyuta satışlarına nəzər salsaq, əgər avqust ayında satış sentyabr ayı ilə müqayisədə az olmuşdusa, eyni zamanda sentyabr ayında da satış oktyabr ayı ilə müqayisədə az olub. Son iki ayda isə biz daha çox valyuta satışı gözləyirik. Çünki adətən ilin sonunda valyuta ehtiyacları çoxalır, yəqin ki, DNF daha çox valyutanı satışa çıxaracaq. Mən bu ilin sonuna qədər manatın məzənnəsində hər hansı dəyişiklik olacağını düşünmürəm.  Manatın devalvasiyasını gözləmirəm, çünki məzənnə inzibati qaydada tənzimlənir və Mərkəzi Bank istədiyi qədər valyuta ehtiyatlarından istifadə edərək manatın məzənnəsini qoruyub saxlaya bilər. Hazırda Azərbaycan müharibə aparır, ölkənin hərbi xərcləri aparır, hərb sahəsi ilə bağlı mallar da əsasən idxal olunur, valyutaya tələb artır və bu da son nəticədə manata təsirsiz ötüşməyəcək. Ancaq bu il üçün manatın məzənnəsində hər hansı dəyişiklik gözləmirəm”.

---