BMTM rəhbəri: “Sərhədlər elə müəyyənləşdirilib ki, ölkələr bir-birindən asılı olsun”
 
Aprelin 29-da Qırğızıstanla Tacikistan arasında sərhəddə silahlı qarşıdurma yaşandı. Ölkələrin təhlükəsizlik qüvvələri “Qolovnoy” Su Paylama Məntəqəsi istiqamətində bir-birinə atəş açdılar. Hadisənin ilk dəqiqələrindən tərəflər bir-birilərini münaqişəni böyütməkdə günahlandırdılar.
 
Belə ki, Tacikistan Milli Təhlükəsizlik Dövlət Komitəsinin Sərhəd Qoşunlarının Mətbuat Mərkəzi sərhədçilərə ilk atəş açanın Qırğızıstan hərbçiləri olduğunu iddia edib. Vurğulanıb ki, Qırğızıstan tərəfi əvvəllər əldə olunmuş razılaşmaları pozaraq Su Paylama Məntəqəsini qanunsuz olaraq ələ keçirməyə cəhd edib ki, bununla da atışma olub.
 
Qırğızıstanın Batken bölgəsi başçısının müavini Marufxan Tulayev isə atışmanın Tacikistan təhlükəsizlik əməkdaşlarının hərəkətləri səbəbindən başladığını söyləyib: “Atəşə ilk başlayan onlardır. Bundan sonra Qırğızıstan hərbçiləri atəş açmağa məcbur qalıblar”.
 

Bundan əlavə, Qırğızıstan Milli Təhlükəsizlik Dövlət Komitəsinin açıqlamasına görə, 29 apreldə səhər tezdən Tacikistan tərəfi ərazidən keçən Qırğızıstan vətəndaşlarının avtomobillərinə ov tüfənglərindən atəş açmağa başlayıblar.

 
Elə həmin gün ölkələr arasında danışıqlardan sonra şifahi atəşkəs haqqında razılaşma oldu. Amma aprelin 30-u səhər saatlarında sərhəddə atışma yenidən başladı və silahlı qarşıdurma müharibə həddinədək irəlilədi.
 
Baş verən silahlı qarşıdurma zamanı yaralanan qırğızların sayı 183-ə çatıb. Bu barədə ölkənin səhiyyə və sosial inkişaf naziri bildirib. Nazir deyib ki, 35 nəfər həlak olub. Məlumatlara görə, qarşıdurmalar nəticəsində hər iki tərəfdən təxminən 40 nəfər ölüb, 200-dən çox adam yaralanıb.
 
Mayın 1-də isə rəsmi Bişkek və Düşənbə Qırğızıstan-Tacikistan sərhədində tam atəşkəs barədə razılığa gəlib. Bu barədə Qırğızıstanın Milli Təhlükəsizlik Dövlət Komitəsinin rəhbəri Kamçıbek Taşiyev tacik həmkarı Saymumin Yatimovla apardığı danışıqlardan sonra məlumat verib.
 

Taşiyev bildirib ki, hər iki ölkənin xalqı çətin dövr yaşayır və faciə ilə üzləşiblər. Onun sözlərinə görə, danışıqlar nəticəsində hər iki ölkənin maraqlarına uyğun dörd bənddən ibarət protokol qəbul edilib. Ölkələrin qoşunları və texnikası sərhəddən çəkilib.

 
TASS Agentliyi dünən səhər məlumat yayıb ki, Qırğızıstan və Tacikistan hərbçilərin və texnikanın sərhəddən geri çəkilməsi prosesini başa çatdırıb. “Tərəflər dövlət sərhəd xəttindən ərazilərinə qədər əlavə qüvvə və varlıqların çıxarılmasını başa çatdırdı”, - deyə Qırğızıstan Milli Təhlükəsizlik Dövlət Komitəsinin Sərhəd Xidməti məlumat yayıb.
 
Görünən odur ki, qarşıdurma səngidi və sülh yaradıldı. Amma yenidən insidentlərin baş verməyəcəyinə də zəmanət yoxdur. Çünki Tacikistan “Qolovnoy” Su Paylama Məntəqəsinin yerləşdiyi ərazini öz ərazisi hesab edir. Eyni zamanda, Qırğızıstanda bu ərazi mübahisəli hesab olunur.
 
Tacikistan ilə Qırğızıstan arasındakı sərhədin uzunluğu 976 kilometrdir. Amma yalnız 504 kilometr delimitasiya və demarkasiya olunub. Problem iki ölkə ərazisində eksklavların olması ilə daha da ağırlaşır. Torpaq, su, qeyri-qanuni sərhəd keçidləri və millətlərarası bölgü məsələsində ziddiyyətlər tez-tez sərhədin müəyyən olunmamış hissələrində yaranır. Münaqişələr zamanı bəzən hadisə silahlı qarşıdurmaya çevrilir. Necə ki, bu qarşıdurmanın şiddətləndiyinin şahidi olduq.
 
Ölkələr arasında ərazi mübahisəsinin nə üçün silahlı insidentə çevrildiyi, bundan sonra proseslərin hansı istiqamətə yönələcəyi sual doğurur. Keçmiş iki SSRİ ölkəsi arasındakı gərginliyi AYNA-ya şərh edən Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin (BMTM) İdarə Heyətinin sədri, politoloq Fərid Şəfiyev  deyib ki, bu mübahisənin tarixi uzundur.

Analitikin sözlərinə görə, əsas problem orada olan su qaynaqları ilə bağlıdır: “Həmin əraziyə hər iki ölkə iddia edir. İndi baş verən toqquşma birinci dəfə deyil. Amma ilk dəfədir ki, gərginlik bu həddə yaşanıb, məsələyə ordular qarışıb. Su mənbələrinə kimin nəzarət etməsi mübahisədə əsas məsələdir. 5 metr o yana, 10 metr bu yana - sonucda mübahisələri dərinləşdirir”.
 
SSRİ vaxtında respublikalar arasında sərhədlərin bölünməsi zamanı qəsdlə mübahisə yaradacaq bölgünün aparılmasının nəticədə bu cür gərginliklərə gətirib çıxardığı iddiasına münasibətdə politoloq bildirib ki, belə bir siyasət aparılıb: “SSRİ zamanı sərhədlər elə müəyyənləşdirilib ki, respublikalar bir-birindən asılı olsun. Bu, ümumi siyasətin tərkib hissələrindən biri idi. Amma hesab etmirəm ki, SSRİ rəhbərliyi o zaman 2020-ci ildə su qaynaqlarının kimdə olacağını düşünüb, Tacikistanla Qırğızıstan arasında sərhədləri belə bölüb. Bu, inandırıcı deyil”.
 
Türk dövlətlərinin birliyinin gündəm olduğu dövrdə bir türk dövləti olan Qırğızıstanın münaqişəyə cəlb edilməsi iddiasını da F.Şəfiyev absurd sayır: “Onsuz da əvvəldən mübahisəli məsələ var idi. İndi bu mübahisə dərinləşmiş oldu. Bu gün Qırğızıstanla Özbəkistan arasında da Oş vilayəti ilə bağlı mübahisə var. Bunlar ki, türk respublikalarıdır. Eyni zamanda, Özbəkistanla Tacikistan arasında da ərazi mübahisələri mövcuddur. Bu, türkdilli dövlətlərin əməkdaşlığının genişləndirilməsi ilə bağlı deyil. Belə iddialar yanlışdır”.
 

“Belə iddialar var ki, Qırğızıstanla Tacikistan arasında gərginliyin yaranması Rusiyanın planıdır. Bilirsiniz, Rusiyanı bir çox məsələdə günahlandırmaq olar. SSRİ-nin və onun varisi Rusiyanın münaqişələrin yaranmasında günahı çoxdur. Elə bizim Qarabağ konflikti də SSRİ-nin səhv siyasətinin nəticəsidir. Amma gəlin, obyektiv olaq. Qırğızıstanla Tacikistan arasında gərginliyi Moskvaya bağlamaq doğru deyil”, - Mərkəz rəhbəri əlavə edib.

 
İki ölkə arasındakı bundan sonra baş verəcək prosesləri qiymətləndirən mütəxəssis vurğulayıb ki, məsələ hansısa yolla həllini tapacaq: “Biz gördük ki, insidentin tez bir zamanda qarşısı alındı. Qırğızıstanda yeni rəhbərlik var. Prezident Caparovun komandası Orta Asiya ölkələri ilə əməkdaşlıqda maraqlıdır. Düşünmürəm ki, münaqişə ciddiləşsin. Güman ki, hansısa vasitə ilə problemlər yoluna qoyulacaq. Ola bilsin ki, siyasi münaqişə qalsın. Çünki ərazi mübahisəsi dediyim kimi, uzun illərdir var. Amma silahlı münaqişə olmayacaq”.
 
“Su mənbələrinin bölünməsi prosesi baş verə bilər. Məsələn, bizim də Xəzərdə Türkmənistanla mübahisəmiz var idi, amma danışıqlarla yoluna qoyuldu. Söhbət “Dostluq” neft yatağı ilə bağlı problemdən gedir. Ola bilsin ki, Qırğızıstanla Tacikistan su mənbələri ilə bağlı Azərbaycanın Türkmənistanla razılaşması nümunəsindən istifadə etdi. Hətta ola bilər ki, Azərbaycan iki dövlət arasında sülh prosesində vasitəçi də olsun, təcrübəsini paylaşsın. Təbii ki, ilk növbədə ölkələrin özləri yoluna qoymalıdır. Və yaxın qonşuları – Özbəkistan və Qazaxıstan da onlara yardımçı ola bilər. Amma yenə də deyirəm, mübahisəli məsələ siyasi müstəvidə qalacaq. Lakin silahlı müharibə səviyyəsinə çatmayacaq”, - deyə Şəfiyev fikrini yekunlaşdırıb.

---