“S-300” satışı və Dağlıq Qarabağ:TÜRKİYƏ-YUNANISTAN MÜBAHİSƏSİ KİMİ, BU MÜNAQİŞƏDƏN RUSİYA NƏ FAYDA GÖTÜRMƏK İSTƏYİR?

Anton Mordaşov
“Əl-Monitor”, 22.10.2020
 
Rus silah ixracatı sürətli bir şəkildə Türkiyə-Yunanıstan mübahisəsinin hər iki tərəfinin istifadə etdiyi qorxutma taktikasının aləti halına gəlir. Bu, ən azı, yunan mediasının son bir neçə həftədəki xəbərlərini oxumaqdan çıxan nəticədir. Rusiya silahlarını alaraq NATO həmrəyliyini pozmaqda günahlandırılan hər iki Aralıq dənizi düşməni ərazi suları ilə bağlı mübahisədə müharibə təhdidlərinə əl atır.
Yeri gəlmişkən, yunanlar yalnız Kiprin – Rusiyadan alınan “S-300”-ün Yunanistana çatdırıldığı nöqtədə deyil, həm də Fransa, Misir və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin dəstəyindən zövq alırlar. Rusiya artıq Türkiyə-Yunanıstan qarşıdurmasına dolayı təsir göstərə bilər. Bununla belə, Moskvanın hansısa düşərgəyə qətiyyətli dəstək verməsi, ya da mübahisənin həllinə çox səy göstərməsi ehtimalı azdır. Həqiqətən də, mövcud gərginlik Kremlin əlinə oynayır.
Sentyabrın ortalarında yunan mediasında hökumətin Rusiya istehsalı olan “S-300PMU-1”-in “S-300PMU-2 Favorit” versiyası ilə modernləşdirilməsinə dair Moskva ilə danışıqlar apardığına dair məlumatlar yayılmağa başlayıb. Mətbuat Afinanın Krit adasında “S-300” ilə son 15 ildə ilk təlimlər keçirməyə hazırlaşdığını yazır.
Rəsmilər bu söz-söhbətləri hələ təsdiqləməsə də, Türkiyə ilə mübahisənin qızışdığı bir vaxtda sızıntının Ankaraya siqnal göndərdiyi məlumdur. Təlimlərin keçirilməsinə səbəb Türkiyənin Aralıq dənizinin şərqində neft və qaz kəşfiyyatını genişləndirməsi təhlükəsidir.
Bu genişləndirmənin əsas memarı mövqeyini artıq itirmiş admiral Cihat Yaycıdır. O, Türkiyənin Egey, Aralıq dənizi və Qara dənizlərdə suverenliyini iddia edən “Mavi Vətən” doktrinasının bir hissəsidir. Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan bu yaxınlarda Qara dənizdə bir qaz yatağının təxmin edilən ehtiyatlar haqqında məlumat verərək 405 milyard kubmetrə çatdığını bildirib. Ankara Aralıq dənizində inanıldığından daha çox ehtiyatın olacağını bildirib.
Əslində, yunan təlimləri Türkiyənin “S-400”-lə etdiyi sınaqlara cavab da ola bilər.
Bu kontekstdə yunanlarla ruslar arasındakı danışıqlara dair hesabatlar, xüsusən Yunanistan rəsmilərinin əvvəllər bu cür danışıqlarda iştirak etməsi şərti ilə, çox da yersiz görünmür. 2015-ci ildə Yunanistanın müdafiə naziri Panos Kammenos “S-300” üçün yeni raketlər alması və mövcud hava hücumundan müdafiə sistemlərinə xidmət göstərməsi ilə əlaqədar Rusiya ilə danışıqlar aparıb. Ukrayna böhranına və Qərbin yeni tətbiq etdiyi sanksiyalara baxmayaraq.
O dövrdə hamısı vahid sistemə inteqrasiya olunmuş “S-300PMU”-larla birlikdə “Patriot PAC-2” tutucuları yerləşdirən yeganə ölkə Yunanıstan idi. Yunanların Sovet İttifaqında istehsal olunan iki qısa mənzilli raketi də vardı: “Osa-AKM” və “Tor-M1”.
Xatırladaq ki, Yunanıstandakı iki “S-300” taboru birbaşa Rusiyadan alınmayıb, Kiprdən göndərilib, çünki ABŞ, İngiltərə və Türkiyə sistemlərin adada yerləşdirilməsinə mane olub. 2006-07-ci illərdə sistemlər Yunanıstana köçürülüb və 2013-cü ildə “Lefkos Aetos 2013” hərbi manevri zamanı “S-300”-lərlə ilk sınaqların həyata keçirməsindən təxminən 10 il keçib.
Rusiya Hərbi Hava Qüvvələri zenit-raket qoşunlarının keçmiş başçısı Aleksandr Qorkov bir dəfə mənə deyib ki, yunanlar şəxsi söhbətlərdə hərbi üstünlüklərindən başqa manevrlərlə danışıqlar üçün siyasi siqnal göndərdiklərini gizlətməyiblər – Türkiyəyə. 2014-cü ildə Moskvanın aktiv təmaslarda olduğu Afina (hətta faydalı ritorikaya görə yunan partiyaları Rusiyadan maliyyə almışdılar) hərbi parad zamanı “S-300” sistemlərinin nümayiş olunmasına qərar verib. Sistemlər son anda proqramdan çıxarılıb, amma parad qonaqlarına paylanan broşurlarda “S-300” nümayişi gündəm maddələrindən biri olaraq qalıb.
Nə bu naqolay anlar, nə də sanksiyalar Yunanıstanın “Tor-M1” və “Osa-AKM” raketlər müdafiə sistemlərinin ehtiyat hissələrinin göndərilməsinə dair Rusiya ilə müqavilə bağlamasına mane olmayıb. Yunan tərəfi daha sonra vurğulayıb ki, razılaşma ölkənin müdafiə qabiliyyətini qorumağa xidmət edib. Ancaq göründüyü kimi, “S-300” raketlərinin alınması planları kağız üzərində qalıb. Hazırda rusların daha uzun mənzilli yeni raketlər təklif etməsi şərti ilə belə bir razılaşma üçün əsl hərbi zərurət yaranıb.
Yunanıstanın “S-300” batalyonlarını modernləşdirmək niyyəti barədə xəbərlərin saxta olduğu təsəvvür edilə bilməz, baxmayaraq ki, texniki baxımdan “S-300”-ün hazırda mövcud olan versiyaya yüksəldilməsi mümkündür. Suriya və İrandakı kimi. Həqiqətən, “S-300PMU-2 Favorit” sistemi “S-300PMU-1” sistemi üzərində qurulub və bir neçə yeniləmə təklif edir. İki təkrarın bir fərqi budur ki, birincidə, “S-300PMU-2”-də “48N6E2” raketlərinin ballistik hədəfləri 40 kilometr (25 mil) – 200 kilometr (124 mil) məsafədə vurma qabiliyyəti ilə yerləşdirə bilər. Hədəf ssenarisi daha dəqiq olmaqla. Bundan əlavə, təkmilləşdirilmiş “S-300” hədəflərin aşkarlanması və izlənməsi sistemi ilə yanaşı, pilotsuz döyüşlərdə daha yaxşı performans göstərən “96L6E” radarına malikdir.
Nəzəri olaraq, Moskva, xüsusən “S-300” yeniləməsi ilə bağlı yeni bir razılaşma olmasa da, mövcud olana əlavə şərtilə, Yunanıstanla müqavilə bağlamaqda maraqlı ola bilər. Bu, Rusiyaya Yaxın Şərq teatrında Türkiyə ilə oyundakı payları və Dağlıq Qarabağ münaqişəsi kontekstində müəyyən dərəcədə yüksəliş imkanı verərdi. Mülayim tonuna baxmayaraq, Moskva Ankaranın Cənubi Qafqazdakı fəaliyyətindən narazıdır, bu da Rusiya mediasında yayımlanan anti-Türkiyə sızmalarından aydın olur. Halbuki Türkiyə Dağlıq Qarabağdakı qarışıqlığın əsas mənbəyi deyil.
Bundan əlavə, Kipr prezidenti Nikos Anastasiades rəsmi olaraq Rusiya lideri Vladimir Putindən Aralıq dənizi mübahisəsinə müdaxilə etməsini və Türkiyəni Kiprin müstəsna iqtisadi bölgəsindəki qaz axtarışından çəkindirməsini istəyib. Bu müdaxilə Rusiyanın Kiprdəki səfiri Stanislav Osadçinin adanın müdafiə naziri Xaralampos Petrides ilə ikitərəfli əlaqələrə dair suallar ətrafında danışıqlar apardığı bir vaxtda baş verib. Ümumiyyətlə, o zaman Moskva özünü nüanslı bir vəziyyətdə aşkarlayıb. Məsələləri daha da çətinləşdirən Kipr, Yunanıstan və İsrailin Rusiyanın dəstəklədiyi “Türk Axını”na birbaşa rəqib olan “EastMed” boru kəməri layihəsini təbliğ etməsidir.
Rus mütəxəssislər Moskva-Afina münasibətlərinin gedişatında dəyişiklik perspektivi barədə düşünərkən ehtiyatlı olurlar. Rus jurnalist İqor Subbotin “əl-Monitor”a bildirib ki, Rusiyanın Yunanıstanla bağlı qəti bir strategiyası olmasa da, bir tərəfdən, Aralıq dənizindəki müxtəlif oyunçularla Birləşmiş Ştatlar arasında artan ziddiyyətlər fonunda təsir gücünü böyütmək üçün fürsəti əldən verməyəcək. Digər tərəfdən, Vaşinqton silah embarqosunun ləğvini Kiprin Rusiya hərbi gəmilərinin limanlara girişinə qadağası ilə əlaqələndirib. Kiprin Belarusa qarşı sanksiyaları təsdiqləməyi rədd etməsi – Avropa İttifaqı Türkiyə ilə münasibətini sərtləşdirməsə, – Kremlin öz nüfuzunu təsdiqləmək üçün Qərb daxilindəki çəkişmələrdən istifadə etməsi baxımından faydalıdır. “Bu, Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrovun adaya səfəri ilə eyni vaxta təsadüf edib. Beləliklə, “EastMed” boru kəmərinə qarşı “Türk axını” layihəsini dəstəkləyərək, Kreml yenə də Türkiyəyə təzyiq göstərə bilər. Ankaranın gələcəkdə özünü təmin edə bilməsi dəlillərini rədd edərək, qaz qiymətləri ilə bağlı daha yaxşı bir anlaşma imzaladar”.
Rusiya Beynəlxalq Məsələlər Şurasının Ankara mərkəzli mütəxəssisi Timur Axmetov açıqlamasında Rusiyanın Kipr problemi ilə əlaqədar mövqeyinin Türkiyədə narahatlıq yaratmadığını bildirib. Çünki o, adadakı fərqli icmalar arasında dialoqun bərpasını dəstəkləyir. Digər tərəfdən, Aralıq dənizindəki gərginlik Rusiya maraqlarına uyğundur. Əvvəla, bu gərginlik, Rusiyanın dəstəklədiyi boru kəməri layihələri ilə rəqabətdə olan qaz layihələri ilə əlaqəli ticari riskləri artırır. İkincisi, gərginlik ABŞ və NATO-ya baha başa gəlir, onları Qara dəniz bölgəsində və Suriyada Rusiyaya qarşı əzələ siyasəti yürütməkdən yayındırır.
Tərcümə: Strateq.az

---