Mayorun quldur dəstəsi, qanlı basqınlar, dəhşətli aqibət...

Moskvanı şoka salan cinayət hadisələrinin üst necə açıldı?

1985-ci il iyulun 7-də Qorki adına kinostudiyanın kassiri Valentina Telenkova tanımadığı bir milisin axşam qəfil gəlişindən bərk təəccübləndi. O, qadına özünü sahə müvəkkili kimi təqdim etdi və söylədi ki, aşağı mərtəbədə yaşayan qonşu Telenkovanın mənzilində səs-küylü məclislərdən şikayət edib.

Sakit təbiətli, uşağını təkbaşına böyüdən Valentina bu yalançı şikayətdən qəzəbləndi və milisi içəri dəvət etdi ki, özü görsün: evində tam sakitlik və asayiş hökm sürür. O, içəri girdi və qadın arxasını çevirən kimi fürsətdən istifadə edərək tapançasını çıxarıb, onun kürəyinə atəş açdı. Sonra “sahə müvəkkili” qurbanın boynundakı seyf açarını qoparıb götürdü və çıxdı. İndi onun yolu kinostudiyaya idi: quldur dəstəsi ilə birlikdə öz cinayətkar yolunun əsas qarətinə hazırlaşırdı.

***

SSRİ-nin ən böyük kinostudiyalarından birinə basqın edən dəstəni 1981-ci ilin iyulunda moskvalılar Vyaçeslav Yevstratov və Viktor Savçenko yaratdılar. İdeya müəllifi Yevstratov idi — o, Lenin komsomolu adına avtomobil zavodunda (AZLK) hərbiləşdirilmiş mühafizədə (VOXR) işləyirdi və müəssisənin məhsullarına çıxışı vardı.

“Yevstratov qonşusu Savçenkoya əlavə qazanc təklif etdi: zavoddan defisit ehtiyat hissələrinin, amortizatorların, radioqəbuledicilərin qanunsuz çıxarılmasında iştirak etmək. Savçenko böyük həvəslə razılaşdı. Beləcə, onların kriminal dueti yarandı”, — Fedor Razzakovun “Sosializm dövrünün quldurları” kitabından.

Mayor Savçenko — dəstənin “beyni” — paytaxtın QAI (yol milisi) şöbələrindən birinin rəisi idi: indi onun vəzifəsi oğurlanmış detalların ucuz qiymətə alıcılarını tapmaqdan ibarət idi. Bu kriminal biznes kifayət qədər uğurlu oldu və onlara ayda bir neçə min rubl qazandırırdı.

Lakin onlar daha çox istəyirdilər və kassirləri, inkassatorları qarət etmək üçün silah tapmağı qərara aldılar. Yevstratov ortağına təklif etdi ki, Şerbinkada yerləşən, vaxtilə (70-ci illərin sonunda) xidmət etdiyi hərbi hissəyə hücum etsinlər. O bilirdi ki, ayda iki dəfə həmin hissəyə UAZ markalı maşınla təxminən bir milyon rubl gətirilir — əsgərlərin maaşı üçün.

Quldurlar pul daşıyanları bir neçə ay güddülər: müəyyən etdilər ki, yalnız kassiri müşayiət edən zabit dolu tapança ilə silahlanır, sürücünün götürdüyü karabin isə gülləsiz və yalnız qorxutmaq üçündür. Savçenko plan qurdu: yük maşını qaçırmaq və UAZ-ı taran etmək, sonra daşıyıcıları öldürüb, pulları götürmək.

“Savçenko dəstənin “beyin mərkəzi” idi, amma özü heç vaxt əməliyyatlara getmirdi. O, yalnız əmr verirdi”, — Sergey Pikalov, Moskva Cinayət Axtarış İdarəsinin keçmiş baş əməliyyat müvəkkili.

Əlaqələrindən istifadə edən mayor Savçenko naqan və ona uyğun güllələr tapdı. Silahı Yevstratova verdi — yük maşınını qaçırmaq məhz onun işi olacaqdı.

Amma Yevstratov əvvəlcə atış təlimi keçmək istədi — özü də çox qəribə üsulla. O, məşqlərə sevgilisi, Moskvanın Sviblovo rayonundakı şərab mağazalarından birində satıcı işləyən Yelenanı da cəlb etdi. 

Yevstratov qadını tərk edilmiş binalara gətirir, divarın qabağında dayandırır və güllələri elə atırdı ki, mərmilər canlı hədəfin mümkün qədər yaxınlığına dəysin, amma ona toxunmasın. Yelena bu anlarda nələr hiss edirdi — yalnız güman etmək olar.

Atəş açmağı öyrəndikdən sonra Yevstratov özünü sınaqdan keçirmək qərarına gəldi: görəsən, əməliyyata hazırdırmı? Bir vaxtlar ova çıxanda maralı güllələyə bilməmişdi — ürəyi gəlməmişdi, buna görə də insan öldürməyə hazır olduğuna şübhə edirdi. 

O, bunu 1984-cü ilin sonunda taksi sürücüsü üzərində yoxlamağı qərara aldı. Yevstratov soyuqqanlılıqla şoferi güllələdi və ondan 30 rubl götürdü. 1985-ci ilin əvvəlində isə Qorki adına kinostudiyada qarovul rəisi vəzifəsinə düzəldi.

“Bir neçə gün sonra Savçenko ilə birlikdə qarovul otağındakı seyfi açıb, içindən beş tapança və patron götürdülər”, — Fedor Razzakovun “Sosializm dövrünün quldurları” kitabından.

Xidməti araşdırma oğurluqda iştirak edənləri tapmağa kömək etmədi. Oğrular dörd tapançanı Moqilyova aparıb, Savçenkonun qohumunun evində gizlətdilər. Beşincini isə Yevstratov bir-iki həftə sonra “məşq” üçün işlətdi: Moskvaətrafı Reutovdan olan taksi sürücüsünə atəş açdı. Sürücü möcüzə nəticəsində sağ qaldı, amma atəş açanın üzünü yadda saxlaya bilmədi.

“Maşına oturdu və sürücüyə atəş açdı”

Bu vaxt Yevstratov və Savçenko yeni qurban seçmişdilər — paytaxtın cənub-şərqində işləyən bir inkassatoru.

Kişini izlədikdən sonra quldurlar qərara aldılar ki, o, Zaraysk küçəsindəki mağazadan içi pulla dolu çanta ilə çıxan anda ona hücum etsinlər. 1985-ci il fevralın 21-də Yevstratov Savçenkonun tapdığı milis formasını geyinərək, Zaraysk küçəsindəki mağazanın qarşısında inkassatoru gözlədi. “Milis”in yaxınlaşması qurbanda şübhə doğurmadı. Quldur fürsətdən istifadə edib iki dəfə atəş açdı, inkassatorun əlindən düşən çantanı götürüb qaçdı.

İki ay sonra Yevstratov, nəhayət, hərbçilərə hücum üçün yük maşını axtarmağa yollandı. Bir dəfə üzərində “Qoskino” yazısı olan yük maşınının sürücüsü onu yolda götürməyə razılaşdı. Sərnişin oturandan dərhal sonra atəş səsləri eşidildi.

Amma yük maşınını idarə edə bilməməsi Yevstratovu yarı yolda qoydu: onun şübhəli manevrlərini yol polisi əməkdaşı gördü. Postda duran inspektor maşını saxlatdırdı, sürücüdən sənədləri göstərməsini istədi. Əvəzində Yevstratov naqanı çıxarıb atəş açdı. İnspektoru isə çevikliyi və Əfqanıstanda qazandığı döyüş təcrübəsi xilas etdi. O, kənara atılıb yerə yıxıldı, maşının altına yuvarlanaraq oradan cavab atəşi açdı. Buna baxmayaraq, Yevstratov qaçıb gizlənə bildi.

“Qətli ona yüklədilər”

İnspektora hücumdan sonra paytaxt bölgəsində “Perexvat” planı elan olundu. Yevstratovun sürdüyü yük maşını bir saatdan sonra tapıldı, quldur özü qaçmışdı.

Onun yaraladığı sürücü xəstəxanaya çatdırıldı, lakin orada öldü. Düzdür, bundan əvvəl sürücü onu vuranı təsvir etməyə imkan tapdı. Onun sözlərinə görə, atəş açan kişinin burnu yastı, qaşları isə bitişik idi. Eyni təsviri Yevstratovun gülləsindən canını qurtaran QAİ inspektoru da verdi. Bir müddət sonra hər iki hücumda şübhəli kimi əvvəllər qarətə görə məhkum olunmuş, Moskvaətrafı Domodedovoda yaşayan İvan Suşkov saxlanıldı.

Hücum günü İvan işdə xəstə olduğunu bildirib işə getməmişdi, amma qonşular onun evdən çıxdığını görmüşdülər. Həlledici rol onun kriminal keçmişi oynadı — Suşkovu tutub dindirməyə apardılar.

“Qarətə görə Suşkov həbs olundu: ona sürücünün qətlini də “yüklədilər”. Onunla elə çalışdılar ki, bu iş üzrə etirafedici ifadə verməli oldu”, — Viktor Bondarenko, Moskvanın Babuşkinski rayon daxili işlər idarəsinin keçmiş baş əməliyyat müvəkkili.

Suşkovdan etiraf qoparan sonra hüquq-mühafizə orqanları işi məhkəməyə verməyə hazırlaşırdılar — bu da əsl quldurların işinə yarayırdı. Yevstratov və Savçenko yeni yük maşını qaçırmağa risk etmədilər və hərbçilərə hücum planından imtina etdilər. Bunun əvəzinə, Savçenko 1985-ci ildə “İliç yolu” kolxozunun əməkdaşlarına silahlı basqın təşkil etməyi təklif etdi.

Quldurlar beş nəfəri Moskvadan 26 min rubl apararkən pusquya saldılar. Bu dəfə onların dəstəsinə yeni ortaq qoşulmuşdu — VOXR əməkdaşı Vladimir Kostemerov. Quldurlar pul daşıyanların hamısını güllələyib, pulu götürdülər. Meyitləri velosiped sürən uşaqlar təsadüfən tapdı.

“Maşının içində beş güllələnmiş cəsəd vardı: iki kolxoz mühəndisi, mühasib və daha iki müşayiətçi. Onları naqan tipli silahla vurmuşdular, çünki ərazidə giliz tapılmamışdı”, — Aleksandr Frolov, Moskvanın Babuşkinski rayon daxili işlər idarəsi cinayət axtarış şöbəsinin keçmiş rəisi.

Moskvaətrafı Puşkino şəhərindən olan İqor Morqunov az qala quldurların daha bir qurbanı olacaqdı. O, milis formasında dayanan Yevstratovu öz “Jiguli”sinə mindirib aparmaq istədi. Amma quldur onu yaraladı. Morqunov maşından tullanaraq qaça bildi, bir qədər sonra təsadüfən yanından keçən təcili yardım onu götürdü.

Həkimlər yaralını vaxtında xəstəxanaya çatdırdılar və xilas edə bildilər. Yevstratov eyni qaydada təsadüfi sürücülərə və taksiçilərə ən azı altı dəfə hücum etmişdi.

Kinostudiyada kölgələr

1985-ci ilin yayında Yevstratov ortaqlarını Qorki adına kinostudiyanın kassasını qarət etməyə təhrik etməyə başladı. Bütün pullar oradakı seyfdə saxlanılırdı, seyfin açarı kinostudiyanın kassiri Valentina Telenkovada idi. 

“Valentina çox mehriban, səliqəli bir qadın idi. Təkbaşına uşaq böyüdürdü. Hamı bunu bilirdi və ona yaxşı münasibət bəsləyirdi. O, həqiqətən də mehriban, qəlbi təmiz insan idi”, — Boris Qraçevski, “Yeralaş” kinojurnalının yaradıcısının xatirələrindən.

Savçenko qərara aldı ki, açarları Valentinadan oğurlasın və ya onlardan gizlicə qəlibini çıxarıb, dublikat hazırlatsın. Bunun üçün Yevstratov qadınla tanış oldu və qonaq getməyə cəhd göstərdi, amma heç nə alınmadı: məlum oldu ki, kassir açarlardan bir an belə ayrılmır, hətta gecə də kənara qoymur.

Onda quldurlar “B planına” keçdilər. 1985-ci il iyulun 7-də Telenkova əməkhaqqı pullarını kinostudiyaya gətirib seyfə qoyduğu günü gözlədilər. 

Axşam isə onun qapısında milis formasında quldur Kostemerov göründü (məqalənin əvvəlindəki epizod). Valentina öldürüldü, açar və plomb götürüldü. 

Sonra Savçenkonun planına görə işə Yevstratov qoşuldu: həmin gecə o, Kostemerovdan açarları alıb növbəti iş növbəsinə çıxdı, özü ilə də bir butulka araq götürdü. İki mühafizəçini yaxşıca sərxoş edib evlərinə göndərdi, onlar da buna məmnuniyyətlə razılaşdılar.

Yevstratov hesablayırdı ki, sorğu-sual zamanı mühafizəçilər heç vaxt iş başında içdiklərini etiraf etməyəcəklər, deməli, rəhbərlərinin studiyada tək qaldığını da gizlədəcəklər.

Əməliyyata maneələr aradan qalxandan sonra Yevstratov Kostemerovu içəri buraxdı. İkisi birlikdə siqnalizasiyanı söndürdülər və seyfdən təxminən 50 min rubl götürdülər. Sonra seyfi bağlayıb, plombla yenidən möhürlədilər. İstintaqı çaşdırmaq üçün isə guya qapı zorla sındırılmış kimi göstərmək məqsədilə qapının qıfılını mişarla kəsdilər. Koridorda isə təsadüfən kinostudiyanın çəkiliş hazırlığı sexinin baş administratoru Viktor Yemelyanovla rastlaşdılar.

Kostemerov tələsik tualetdə gizləndi, əsəbiləşən Yevstratov isə administratorun vəsiqəsini əlindən alaraq “rejim pozuntusu” adı ilə müsadirə etdi. Yemelyanov getdikdən sonra quldurlar aradan çıxdılar.

“Onun kəmərindən nəhəng bıçaq asılmışdı”

Kinostudiya rəhbərliyi seyfin qarət olunduğunu Telenkova meyiti tapıldıqdan sonra bildi. Meyiti onun oğlu Vasili aşkar etdi: həmin gün gənc — peşə məktəbinin məzunu — ilk maaşını dostları ilə qeyd edirdi və sərxoş olub gecəni dostunun evində qalmışdı.

Bu təsadüf Vasilinin həyatını xilas etsə də, istintaqçılara şübhəli göründü. Amma tezliklə onun alibisi təsdiqləndi. İstintaqçılar həmçinin qonşular arasında dolaşan şayiəni də rədd etdilər — guya Valentina gizli sevgilisinin qurbanı olub. Pulun itdiyi dəqiqləşəndən sonra isə yeni versiyalar ortaya çıxdı.

“Biz hadisə yerini diqqətlə araşdırdıq və belə nəticəyə gəldik ki, oğurluq təşkilatın işçilərindən biri tərəfindən törədilib, qapının qırılması isə sadəcə imitasiya olunub. Qıfıl sabit vəziyyətdə, yəni qısqacda sıxılıb mişarlanmışdı, sonra isə yenidən yerinə taxılmışdı”, — Aleksandr Frolov, Moskvanın Babuşkinski rayon daxili işlər idarəsi cinayət axtarış şöbəsinin keçmiş rəisi.

Ekspertiza da bu ehtimalları təsdiqlədi: Telenkovanın mənzilinin divarından çıxarılan güllənin əvvəllər kinostudiyadan oğurlanan revolverlərdən birindən atıldığı bəlli oldu.

Dindirmələr zamanı məlum oldu ki, kinostudiyanın mühafizə rəisi Yevstratov gözlənilmədən işə çıxmayıb. O, məzuniyyət götürmüş və sevgilisi ilə Tambov vilayətinə, qadının anasının yanına getmişdi. Yeri gəlmişkən, Yevstratov tərəfindən son dərəcə qorxudulmuş Yelena onun cinayət əməllərindən artıq xəbərdar idi və bəzilərində hətta iştirak da etmişdi.

Tambov vilayətinə çatan əməliyyatçılar qadının anasının evini tapdılar, amma Yevstratovu orada görmədilər: məlum oldu ki, o, səhər tezdən balıq tutmağa gedib. Ona görə də evin yanında pusqu qurdular. Quldur axşama yaxın göründü.

“Onun kəmərindən nəhəng bıçaq asılmışdı. Mən onu çağırıb kim olduğumu bildirdim — o isə dərhal gərildi”, — Sergey Pikalov, Moskva cinayət-axtarış idarəsinin keçmiş baş əməliyyat müvəkkili.

“Qarı heç nə demədi”

Amma əməliyyatçılar əvvəlcə şübhəlini arxayınlaşdırmaq fikrində idilər: Telenkova qətlə yetirilməzdən az əvvəl kinostudiyada böyük oğurluq baş vermişdi. Naməlum şəxslər dəyərli rekvizit — “Mersedesdəki adamın dosyesi” filminin aktyorları üçün nəzərdə tutulmuş bahalı kostyumları və ayaqqabıları oğurlamışdılar. Oğrular həm də Vyaçeslav Tixonovun Ştirlis rolunda geyindiyi dəri plaşı da aparmışdılar.

“Biz hiyləyə əl atdıq və bildirdik ki, guya Ştirlitsin itib-batmış plaşını axtarırıq və Yevstratovdan, qarovul rəisi kimi, Moskvada təcili izahat gözlənilir” — Sergey Pikalov, Moskva cinayət-axtarış idarəsinin keçmiş baş əməliyyat müvəkkili.

Yevstratov bu uydurmaya inandı, müqavimət göstərmədi və Yelena ilə birlikdə milis əməkdaşlarının müşayiəti ilə Moskvaya getdi. Onlardan birinin xatirələrinə görə, Vyaçeslav açıq-aşkar həyəcanlanmışdı və rəngi ağarmışdı — xüsusən də əməliyyatçılardan biri guya məhkumların güllələndiyi karyeri yoldaşına göstərdiyi vaxt. 

Yevstratov cinayətlərini Petrovka 38-də elə ilk dindirmələrdə etiraf etdi: ortaqlarından danışdı və Mogilyovda oğurlanmış revolver və güllələri gizlətdikləri ünvanı dedi. Silahları evində saxlayan Savçenkonun xalası əməliyyatçıları təəccübləndirdi: Yevstratovdan fərqli olaraq, təqaüdçü qadın “bərk qoz” çıxdı. 

“Qarı heç nə demədi. Üçlitrlik bankaya doldurulmuş güllələri tapa bilmədik — görünür, harasa bataqlığa atmışdı”, — Sergey Pikalov, Moskva cinayət-axtarış idarəsinin keçmiş baş əməliyyat müvəkkili.

Günahlarını yumaq

Bu arada Yevstratov tövbəsinə davam edirdi: deyirdi ki, hər basqından sonra əməlinə görə peşman olurmuş və günahlarını yumaq üçün Nəbatat bağının yanındakı kilsəyə gedirmiş.

Tezliklə evinin çıxışında tutulan Kostemerov, ardınca da QAİ idarəsinin həyətində, tabeliyində olanların gözü qarşısında qolları burulan Savçenko da təcridxanada ona qoşuldular. Viktor dəstənin “beyni” kimi qalaraq sona qədər heç bir basqında şəxsən iştirak etmədi. Amma vəzifəsindən istifadə edərək Yevstratovun cinayətlərinə dair istintaqın gedişatını öyrənir və lazım gəldikdə ortağını təhlükə barədə xəbərdar edirdi. 

Quldurlar nadir hallarda istifadə edilən “quldurluq” maddəsi ilə mühakimə olundular: bu maddə ilə cinayət işi açmaq üçün müstəntiqlər SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyətindən xüsusi icazə almalı oldular. Hökm isə tamamilə gözlənilən oldu: 10-a yaxın qətl törədən dəstənin üzvləri güllələnməyə məhkum edildilər. Yevstratovun sevgilisi Yelena isə bandaya ortaqlıq etdiyinə görə altı il azadlıqdan məhrum olundu. 

Üzərindən bütün saxta ittihamlar götürülən İvan Suşkov isə azadlığa buraxıldı. 

Hazırladı: Yadigar Sadıqlı