İndi yüz il əvvəl kimi görünən 1991-ci il idi.
Dünəndir, amma həm də yüz il əvvəl kimidir – azad nəfəs alırdıq…
…1990-cı ildən qəzetlərin sayı çoxaldıqca atam sevinir, hər təzə nəşrə jurnalistika fakültəsini bitirməkdə olan oğlunun gələcək iş yeri kimi baxır, həvəsiyirdi.
Fərəhlənə bilmədi atam – 1991-ci ilin mayında, mənim diplom müdafiəmdən iki gün sonra dünyadan köçdü.
Amma yanılmamışdı – iş üçün üz tutmağa çox yer vardı.
“Azadlıq” qəzetini seçdim.
Çox səbəbi vardı bunun, qrup yoldaşım Rövşən Əliyevin tələbəlikdən, 1990-cı ilin payızından orada işləməsi də təkan oldu.
Diplom almağa getdiyim gün – 19 avqust imperiya mərkəzi Moskvada çevriliş gününə düşdü.
SSRİ rəhbərliyindən bir qrup prezident Mixail Qorbaçovu hakimiyyətdən qovub batan gəmini xilas etməyə cəhd göstərmişdi. İki gün sonra qiyamçılar iflasa uğradı, qəlbimizdə çoxdan gömdüyümüz SSRİ də ovulub getdi. Amma avqustun 19-u səhər hər şeyin belə ildırım sürəti ilə dəyişəcəyi ağlıma gəlməzdi, deyirdim batdıq.
Diplom ala bilməyib (universitetdə hamının başı çevriliş xəbərinə qarışmışdı) sınmış bir vəziyyətdə “Azadlıq”ın redaksiyasına getdim.
Redaktor Nəcəf Nəcəfovun dedikləri həmin günün ovqatına uyğun idi:
– Görək axırımız necə olur…
Xata sovuşanda gedib diplomumu aldım. İşə sentyabrın 9-da götürüldüm. Bundan on gün əvvəl – avqustun 30-da Azərbaycan öz müstəqilliyini bəyan eləmişdi.
Jurnalist vəsiqəsini almaq bir az çətin oldu. Proqramçı kompüterin ölə-ölə işlədiyini deyib dizaynı ləngidirdi, indi yadımdan çıxıb vəsiqə mən işə girəndən nə qədər sonra hazır oldu.
…100 min tirajla çıxan “Azadlıq” qəzetinin vəsiqəsi. Sanki üstündə silah var.
Biz heç vaxt jurnalist vəsiqəsindən silah kimi – adam qaralamaq, ya imtiyaz üçün istifadə eləmədik, onda da, sonralar da.
***
Jurnalist vəsiqəsinin gücünü çox tez hiss elədim.
Əri Qarabağda şəhid olmuş xanım redaksiyaya şikayətə gəlmişdi. Sürücü olmuşdu yoldaşı, 1990-cı ildə Dağ Qarabağın Qaradağlı kəndinə mebel aparanda düşmən pusqusuna düşüb öldürülmüşdü. İş yerində mənzil növbəsində olmuş şəhid qardaşın ailəsinə ev verilməsində problem yaranmışdı.
Gəlinin şikayətini işıqlandırdıq, sonra onunla birgə paytaxtın İcraiyyə Komitəsinə (Baksovetə) getdim. Bizi qəbul edən məmur məsələnin tezliklə həll olunacağına söz verdi.
Üstündən bir müddət ötəndən sonra xanım yenə redaksiyaya gəldi. Göz yaşı içində. Get-gelə salıb, süründürüb evi vermək istəmədiklərini dedi.
Yenə həmin məmurun qəbuluna getdik…
Söhbət zamanı divara dirəndiyini görən məmur (indiki sistemlə paytaxt başçısının müavini statusunda vəzifəsi vardı) qəfildən xanıma sarı qayıtdı ki, bizi tək burax.
Gəlin çıxandan sonra mənə nə desə yaxşıdır:
– Sənin marağın nədir bu işdə, qızla münasibətin var?
Nə vəziyyətə düşərəm?! Qəzəbdən yaş məni boğdu. Güc-bəla ilə “O gəlinin yoldaşının qanı torpağıma tökülüb, məni nə hesab eləyirsən?!” deyə bildim.
Dəli kimi ayağa qalxdım. O alçağa layiq olduğu ən ağır sözləri döşədim. İndi Baksovetdə məmurla belə danışığa görə jurnalistə on il iş kəsərlər…
…Bir neçə gündən sonra gəlinin ev orderini verdilər.
Ayaz Mütəllibovun prezidentliyi dövründən söhbət gedir.
***
…AXC hakimiyyətinin ilk vaxtları idi. Gündüz Tahirlinin köhnə “Jiquli”sində gecə işdən gələndə polis bizi saxladı. Şəhərin hər yerində post qurulmuşdu, əllərdə çox silah vardı deyə azı baqajı mütləq yoxlayırdılar.
Polis vəsiqəmizi görən kimi “Keçin” dedi.
Keçmədik. Bir az qabaqda saxlayıb düşdük: “Bəlkə maşında silah var, bəlkə qulduruq, niyə yoxlamırsınız?” deyə irad tutduq.
İsgəndər bəyin – daxili işlər naziri İsgəndər Həmidovun adını verdilər, “Azadlıq”ın işçilərini nazirin adamları bilib yoxlamadıqlarını dedilər.
…İrad qəbul olundu, maşını ələk-vələk elədilər, üst-başımızı yoxladılar, hörmət-izzətlə ayrıldıq.
***
…Jurnalist vəsiqəsini göstərib prezident Əbülfəz Elçibəyin, parlament sədri İsa Qəmbərin, dövlət katibi Pənah Hüseynin kabinetinə maneəsiz girmək mümkün idi 1992-ci ildə. Dilək üçün yox, iş – müsahibə, açıqlama üçün gedirdik.
***
İsgəndər Həmidovla görüşə getməyimiz yadıma gəlir. Onun jurnalist Mahal İsmayıloğlu ilə problemi yaranan vaxt.
İndi hər ikisi haqq dünyasındadır, İsgəndər bəy Mahalı kabinetinə çağırıb bir yazısına görə möhkəm sıxmış, bu da xeyli şişirdilib böyük narahatlıq doğurmuşdu.
“Azadlıq” qəzetindən Gündüz Tahirli, Elçin Səlcuq, mən və daha iki nəfər İsgəndər bəylə söhbətə getdik. Açıqlamaya, müsahibəyə yox, sadəcə söhbətə.
Dərhal qəbul elədi. Bizimlə üzbəüz əyləşdi, nazirin kürsüsündə isə… Elçin oturdu.
Emosional, kəmhövsələ adam olan İsgəndər bəy sakitcə hər şeyi nəql elədi (tabeçiliyində olduğu adamlara hesabat verirmiş kimi), Mahalla barışacağını dedi…
Rəhmətlik Elçin Səlcuq sərbəstlikdən məst olub mizin altındakı tapançalara da əl uzatdı zarafatla…
***
…1991-ci ildə SSRİ dağılanda senzura da sıradan çıxmışdı. AXC hakimiyyətinin sonuna yaxın – 1993-cü il aprelin 2-də fövqəladə vəziyyət elan olunanda mətbuata nəzarət idarəsi yenidən dirçəldi, amma senzuradan AXC yox, növbəti, hələ də davam edən indiki hakimiyyət xeyir götürdü.
1994-1995-ci illərdə medianın üstündə üçqat senzura vardı: Nazirlər Kabineti yanında Mətbuatda və Digər Kütləvi İnformasiya Vasitələrində Dövlət Sirlərini Mühafizə Edən Baş İdarənin senzurası – siyasi senzura; Prezident yanında Xüsusi İdarənin senzurası – hərbi senzura, əslində ikinci siyasi senzura; fövqəladə vəziyyət rayonunun senzurası – Bakı Şəhər Baş Polis İdarəsinin komendant senzurası, əslində üçüncü siyasi senzura.
Belə vəziyyətdə qəzet buraxırdıq.
Amma elə həmin 1994-cü ildə adi şəhər telefonu ilə dövlət müşaviri Qabil Hüseynlini yığıb prezident Heydər Əliyevin çıxışına irad bildirmək, müzakirə aparmaq mümkün idi.
O ağır vəziyyətdə də sözün çəkisi, jurnalist vəsiqəsinin gücü vardı. Bir məmur, bir hüquq mühafizə rəsmisi jurnalistə, xüsusilə də “Azadlıq” qəzetinin əməkdaşına kəc baxa bilməzdi. Vəsiqəyə və komendant saatı vaxtı (gecə 12-dən sonra) qüvvədə olan buraxılış vərəqəsinə polis hərbi salamla reaksiya verirdi…
Qəzetimizi doğramağa məhkum məmurlar da bizimlə sayğılı davranırdılar, hətta paytaxt polisinin senzuraya məsul etdiyi polkovnik biz otağına girən kimi (“Azərbaycan” nəşriyyatında otururdu) “Kişi qəzet gəldi” deyib sevinirdi, uşaqlara neçə yol qonaqlıq da vermişdi.
Redaksiyaya şikayətə gələni prokurorluğa yönəldirdin, 15 dəqiqədən sonra baş prokuror Eldar Həsənovun qəbuluna düşüb problemini həll edirdi…
***
…1995-ci ildən sonra yumşalan senzura 1998-ci ildə rəsmi ləğv ediləndə mətbuatı ələ almaq dövrü, məmurların qəzet açıb hər yoldan ötənə vəsiqə verdiyi dövr başlandı. Amma pis günlərə hələ qalırdı…
2000-ci ildə əmək kitabçamı “Avropa” qəzetinin baş redaktoru Fəxri Uğurluya uzadıb “Qaqa, bir də pensiyaya çıxanda götürəcəm” deməyim yadıma gəlir. Qismət olmadı. Yoxdan yaratdığımız o qəzet 2001-ci ildə qapandı, 2003-cü ilin qışında ayağa qalxdıq, payızda yenə yıxdılar.
***
…Edam, həbs dalğalı qanlı dəryada batmayıb Mediaforum.az adlı bir adaya sığınmağımızı xatırlayıram. O adanı suyun necə basdığını da…
***
İşçisi, yazarı olduğum “Azadlıq” qəzeti dörd ildir qapadılıb.
Qurduğumuz “Avropa” qəzeti çoxdan arxivdə yatır.
İşçisi olduğum “III Sektor” jurnalı onun kimi.
Yazarı, işçisi olduğum Mediaforum.az saytı da eləcə.
Əmək kitabçamda çoxdan qərq olan “Press-fakt” qəzetinin də möhürü var.
İş yerlərimin biri də qalmayıb…
Koronavirus karantinində jurnalist vəsiqəm evdən çıxmağa da yaramır. Çünki işlədiyim Novator.az saytının adı hökumətin kitab-dəftərində yoxdur.
1991-ci il çox uzaqda qalıb.
…Atam hər yanın başıma dar olduğunu görsə…
Ona necə deyərdim jurnalistin vətən həsrəti var.
Məhbəs ağrısı var.
Batan qanı var.
Möhtac olmağı var.
Cəzası da var, mükafatı da.
Hörməti yoxdur.
Necə deyərdim bu, Zərdabinin yurdu, Nəcəf bəyin yurdudur…
Hikmət SABİROĞLU
Novator.az

---