KTMT-nin bioloji sirləri:KREML MÜTTƏFİQLƏRİNİN ƏRAZİSİNDƏKİ LABORATORİYALARDAN NARAHATDIR

Yelena Çernenko, Kirill Krivoşeyev

“Kommersant”, 27.05.2020

Çərşənbə axşamı keçirilən Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı (KTMT) ölkələrinin xarici işlər nazirlərinin video konfransının əsas mövzularından biri biotəhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıq olub. Bu blokun 3 üzv dövlətində ABŞ tərəfindən maliyyələşdirilən bioloji laboratoriyalar mövcuddur. Onların fəaliyyəti Moskvanı son dərəcə narahat edir. Koronavirus infeksiyası bu strukturların işini daha açıq etmək cəhdlərini bir daha xatırlatmaq üçün Rusiyaya səbəb verir.

Görünməz təhlükə

Son mətbuat konfransında jurnalistlərə müraciət edən KTMT-nin yeni baş katibi Stanislav Zas (son vaxtlara qədər Belarus Təhlükəsizlik Şurasının katibi vəzifəsini icra edib) “bir neçə istiqamətdə təhdidlərin artdığını” bəyan edib.

O deyib: “Bu rənglərin süni şəkildə tündləşdirilməsi və ya reytinqlərin kəskinləşdirilməsi kimi bir şey deyil”. Əsas təhlükənin haradan gəldiyinə şübhə edənlərə də Zas xatırladıb: “Qərb istiqamətindən bütün dövlətlərimiz üçün hərbi təhlükənin artdığının şahidi oluruq. KTMT dövlətləri ilə həmsərhəd olan Şərqi Avropa bölgəsinin demək olar ki, bütün ölkələri hərbi büdcələrini, qoşun hazırlığının intensivliyini və böyük hərbi qrupların yerləşdirilməsini artırıb. Bu, bizi narahat etməyə bilməz”.

NATO-nun öz sərhədlərində fəallığı Rusiyanı da narahat edir, lakin görüşün sonunda Sergey Lavrov təhdidin KTMT ərazisinə daxil olduğunu açıqlayıb.

Xatırladırıq ki, bu bloka, Rusiyadan əlavə, Ermənistan, Belarus, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Tacikistan daxildir. Bölgədəki bütün ölkələrə təsir edən koronavirus pandemiyası rus nazirinə Moskvanı çoxdan narahat edən problemi yada salmaq üçün bir səbəb verib.

Ermənistan, Qazaxıstan və Tacikistan biolaboratoriyalarını Amerika pulları ilə (Nann-Luqar təşəbbüsü çərçivəsində Bioloji Təhlükələrin Azaldılması Proqramı ilə) modernləşdirib və hazırda orada, o cümlədən ABŞ-la birgə proqramlar aparılır.

Məsələn, ABŞ Müdafiə Nazirliyi (DTRA) Ermənistanın Milli Xəstəliklərə Nəzarət və Xəstəliklərin Qarşısının Alınması Milli Mərkəzinin modernləşdirilməsi üçün 10 milyon dollar ayırıb. Qazaxıstanda biolabaratoriya şəbəkəsinin qurulması və inkişafı üçün 400 milyon dollardan çox vəsait xərclənib.

Bu ölkələrin ABŞ-la biotəhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığının nəticələri haqqında geniş məlumat yoxdur, ancaq mediada yayılan məlumatlardan və elmi sənədlərdən məlum olur ki, “patogenlər və vəba, tularemiya, ensefalit, Krım-Konqo hemorragik qızdırması və koronavirus infeksiyalarına səbəb olan viruslar” tədqiq olunur.

Sergey Lavrov xatırlatma fürsətindən faydalanıb: “KTMT-yə üzv dövlətlərin başçıları tərəfindən təsdiqlənən 2025-ci ilədək Kollektiv Təhlükəsizlik Strategiyasında xarici işlər nazirliklərinə bioloji və toksin silahlarının qadağan edilməsi, o cümlədən məsələlərin öyrənilməsi üçün Konvensiya rejiminin gücləndirilməsinə yönəlmiş birgə tədbirlər həyata keçirməsini açıq şəkildə tapşırır. Bu təşəbbüsü təşviq etməyə imkan verəcəyik ki, Konvensiyaya əsasən, bütün dövlətlər milli ərazilərdən kənarda bioloji fəaliyyətlərin tam şəffaflığını təmin etməni öhdələrinə götürsünlər”.

Sergey Lavrov bildirib: “Bu, ilk növbədə, Konvensiyaya əsasən, yoxlama mexanizmini təkbaşına bağlayan və eyni zamanda, bütün dünyada, habelə sərhədlərimizdə hərbi-bioloji fəaliyyət göstərən ABŞ-a aiddir”.

Nazirin sözlərinə görə, Rusiya “bu mövzularda KTMT müttəfiqləri ilə intensiv ikitərəfli dialoq aparır”. “Biz artıq Tacikistanla saziş imzaladıq, Ermənistan və Qazaxıstanla işləyirik”.

Xatırladaq ki, Ermənistanla birlikdə Rusiya 2019-cu ildə rusiyalı mütəxəssislərin, o cümlədən hərbçilərin Pentaqonun pulu ilə yaradılan biolaboratoriyaya daxil olmasını təmin edəcək memorandum imzalayacağına ümid edir. Müqavilə hazırdır, lakin hələ imzalanmayıb.

Bu mövzuda Qazaxıstanla da danışıqlar aparılır.

Qeyd edək ki, Dövlət Departamentinin illik hesabatında ABŞ-ın Bioloji və Toksin Silahlarının Qadağan edilməsi Konvensiyasına ciddi şəkildə əməl etdiyi bildirilir. Biolabaratoriya ev sahibliyi edən postsovet ölkələrinin səlahiyyətliləri ABŞ-la bioloji silah inkişafı haqqında şayiələri qəti şəkildə rədd edirlər. Mayın əvvəlində Qazaxıstan Xarici İşlər Nazirliyi bildirib: “Biz məsuliyyətlə bildiririk ki, Qazaxıstanda digər dövlətlərə qarşı bioloji silahların inkişafı aparılmır”.

Görünən təhlükə

Görüş iştirakçıları yalnız bir mövzuya toxunmayıblar.

“Kommersant” Sergey Lavrovdan KTMT üzvlərinin özləri arasındakı ziddiyyətləri, yəni növbəti – bu dəfə silahlı – Qırğızıstan və Tacikistan sərhədində kəskinləşməni şərh etməsini istəyib. Rusiya xarici işlər naziri deyib ki, görüş zamanı qırğız və tacik vəzifədaşlarına iki ölkənin sərhədçilərinin iştirakı ilə atışma baş verən sahədə vəziyyətin nizamlanmasında kömək təklif edib.

Tacikistan tərəfinin bildirdiyinə görə, qırğız çobanları Tacikistan ərazisinə girib və yerli sakinlərlə mübahisə ediblər. Bundan sonra qırğız sərhədçiləri həm kəndlilərə, həm də tacik həmkarlarına atəş açıblar. Qırğızıstan tərəfi əksini iddia edir: guya Qırğızıstan ərazisinə girən tacik çobanları olub. “Tacikistan tərəfdən naməlum şəxslər qırğız sərhədçiləri tərəfə atəş açmağa başlayıblar. Qırğızıstan və Tacikistan sərhədçiləri arasında qısa müddətdə atışma baş verib”, – deyə Qırğızıstan Dövlət Sərhəd Xidmətindən “RIA Novosti”-yə bildirilib.

Sergey Lavrov “Kommersant” ın sualını cavablandıraraq deyib: “Bu ilk dəfə deyil, təəssüf ki, belə gərginliklər əvvələr də baş verib. Müttəfiqləri güc tətbiq etməkdən çəkinmək üçün dialoqa çağırırıq. Vasitəçi xidmətlərimizi təqdim etməyə hazırıq və inanırıq: vəziyyət nə qədər tez sakitləşsə, bir o qədər yaxşıdır”.

Qırğızıstan və Tacikistan arasındakı sərhəddə hadisələr respublikalar müstəqillik qazandıqdan bəri baş verir. 2019-cu ildə Qırğızıstan ərazisi ilə əhatə olunan Tacikistanın Vorux anklavı bölgəsində qarşıdurma olub, son hadisə bunun davamı sayıla bilər. Əvvəllər sərhəddəki qarşıdurmalarda əsasən kənd sakinləri iştirak edirdi, lakin ötən ilin payızından bəri, bir dəfə də olsa, minaatanlardan istifadə edən sərhədçilər onlara qoşulub.

Bişkek və Düşənbənin nümayəndələri Vorux ətrafındakı vəziyyəti müzakirə etmək üçün dəfələrlə görüşüb, lakin ciddi nəticələr əldə edilə bilməyiblər.

Bununla yanaşı, KTMT-yə üzv ölkələr arasında ikitərəfli ziddiyyətlərin mövcudluğu xarici təhlükələrlə kollektiv qarşıdurmaya effektiv hazırlaşmağı çətinləşdirir.

Tərcümə: Strateq.az