Ticarət mərkəzləri ilə bağlı böhran dərinləşir
 
Koronavirus infeksiyası hallarının sayı son zamanlar xeyli azalıb və bu da karantin tədbirlərinin yumşaldılmasına imkan yaradıb. Lakin bu yumşalma, neçə aydır fəaliyyət göstərməyən “mall”lara və böyük ticarət mərkəzlərinə təsir etməyib. Hazırda onların nə vaxt açılacağı məlum deyil, bu məsələ hələ müzakirə olunmayıb.
 
Məcburi qapanma bu obyektlərdə yerləşən pərakəndə satış yerlərinin böyük itkilərinə səbəb oldu və çox güman ki, açıldıqdan sonra hamısı öz fəaliyyətlərini davam etdirə bilməyəcək.
 
Davamlı İnkişaf Tədqiqatları Mərkəzinin sədri Nəriman Ağayevin AYNA-ya dediyinə görə, bu yaxınlarda tanıdığı bir iş adamı bir müəssisədə 60 min dollar, digərində 10 min dollar dəyərində paltar aldığından şikayətlənib: “Karantin tədbirləri səbəbindən bu məhsulu vaxtında sata bilmədi. Problem ondadır ki, bunlar artıq 2019 kolleksiyasındakı paltarlardır, yəni köhnəlib və ticarət mərkəzləri açıldıqdan sonra da onları az adam alacaq. Və bu, itkilər deməkdir. Bənzər bir vəziyyətdə, tələbi dəbdən asılı olan mal satan bir çox mağazalar var”.

Ağayev hesab edir ki, bəzi mağazalar bağlanacaq: “Təxminən, 10-15% obyektlər fəaliyyətini dayandıracaq. Yeni şirkətlər bazar sabitləşənə qədər burada yerlərini tutmağa tələsməyəcək. Onlayn satış var idi və yenə də var, lakin həcmi azdır. İnternetdə səhv etmək daha asandır - səhv ölçülü, səhv rəngli bir mal almaq riski var. Əlbəttə ki, uyğun olmayan bir məhsulu geri qaytara və ehtiyacınız olan məhsul gətirilənə qədər gözləyə bilərsiniz, lakin bu, alış-verişi əlverişsiz edir”.
 
Buna baxmayaraq, həmsöhbətimizin fikrincə, vəziyyətin sabitləşməsinə rəğmən, koronavirus infeksiyası təhlükəsi heç bir yerdə aradan qalxmayıb və hələlik ticarət mərkəzlərinin açılmasına tələsmək olmaz: “Martın ikinci yarısına və ya aprel ayının əvvəlinə qədər gözləməyə dəyər. Alış-veriş mərkəzləri işıqpulu, işçi heyəti və s. üçün yüksək xərclərə sahibdir. Onlara ayaqda qalmaq və qazanclarını qorumaq üçün müəyyən satış həddi lazımdır. Yaxın gələcəkdə alıcı axını olmayacaq. Qalan məhdudiyyətlər tamamilə götürüldükdə ticarət mərkəzlərini açmaq lazımdır”.
 
İqtisadçı-ekspert Natiq Cəfərli də AYNA-ya şərhində deyib ki, rəsmi səviyyədə verilən bir çox qərarın məntiqini anlamaq mümkün deyil: “Məsələn, açıq havada maska taxmağın niyə məcburi olması aydın deyil. Deyək ki, küçədə bir neçə dost maskalı gəzir, sonra bir restorana girib maskasız bir-biri ilə üzbəüz otururlar. “Mall”lar  və böyük ticarət mərkəzləri məsələsində də məntiq anlaşılmazdır. Hipermarketlərdə bəzən eyni vaxtda 800 nəfər ola bilər. Nə alacağınızın fərqi nədir - xama və ya köynək. Bəs, niyə hipermarketlər işləyir, amma ticarət mərkəzləri işləmir? Ancaq indi Azərbaycan hökuməti karantin tədbirlərinin azaldılmasına doğru gedir. Düşünürəm ki, yaxın vaxtlarda ticarət mərkəzlərinin açılması məsələsinə baxılacaq”.

O, böyük ticarət mərkəzlərinin əsas probleminin böyük icarə haqqının olduğunu bildirib: “Bakıda bəzi firmalar icarə üçün ayda 35 min manat ödəyir. Ayrıca, böyük kommunal xərcləri də unutmaq olmaz. Bu, yalnız zərərli deyil, həm də məntiqsizdir. Mağazalarda yer alan brend mallar satan böyük şirkətlər əvvəlcə ziyanla çalışdı. Gəlirləri və həcmləri fərqli hesab edildiyi üçün böyük markalar yenə də ticarət mərkəzlərində olmaq istəyəcək. Bir yerdə zərərlə işləyə bilər, başqa bir yerdə böyük qazanc əldə edə bilərlər. Ancaq kiçik və orta ölçülü markalar bu cür alış-veriş mərkəzlərində mağaza icarəyə götürməkdən imtina edə bilərlər. Ticarət mərkəzinin sahiblərinin güzəştə gedəcəyini və icarə haqqını əhəmiyyətli dərəcədə azaldacağını düşünmürəm. Bu, əmək bazarına da təsir edə bilər”.
 

“Hər şey pandemiyanın müddətindən asılı olacaq, lakin hələlik sona çatmayıb. Avropada son zamanlarda, hətta mart-aprel aylarına nisbətən daha sərt karantin tədbirləri tətbiq edildi. Və belə bir vəziyyətdə, heç bir marka böyük xərclərlə yenidən bazara çıxma riskinə getmək istəməyəcək ki, bu səbəbdən də bu seqmentdə problemlər ola bilər. “Mall”lar və böyük ticarət mərkəzləri açıldıqda, bəlkə də fərqli mərtəbələrdə boş yerlər görəcəyik. Bəzi firmalar bazarı tərk edəcək, bəziləri tamamilə onlayn olacaq, bəziləri adi mağazalara gedəcək, çünki orada icarə qiymətləri “mall”lar və ticarət mərkəzlərindən bir neçə dəfə azdır”, - deyə Cəfərli vurğulayıb.

 
İqtisadçının sözlərinə görə, bütün dünyada nəhəng ticarət mərkəzlərinin böhranı başlayıb: “Ticarətə bu yanaşma son on ildə köhnəlməyə doğru gedir. Xüsusilə Türkiyədə maraqlı araşdırmalar aparıldı. Orada ticarət mərkəzlərinin sayı hədsiz dərəcədə artırdı. Bu ticarət mərkəzləri həm yerli istehlakçılar, həm də turistlər üçün dizayn edilmişdi. Pandemiyadan əvvəl də orada ticarət mərkəzlərinin inkişafı konsepsiyasının gələcəyi olmadığı qeyd edildi. Pandemiya bu prosesi sürətləndirdi. Britaniyada ticarət mərkəzlərinin yaşayış binalarına çevrilə biləcəyi barədə bir araşdırma aparıldı. Onları ofis binalarına çevirmək mənasızdır, çünki məsafədən çalışmanın geniş yayılması səbəbindən böhran keçirirlər. Xərcləri az olduğu üçün onlayn ticarət üstünlük təşkil edəcək. Bu sahədə artıq virtual geyim otaqları və bir çox fərqli onlayn xidmətlər mövcuddur”.
 
“Böyük ticarət mərkəzləri keçmişdə qalacaq. Ancaq Azərbaycanda yeni inkişaf etməyə başlayır və son illərdə bir neçə böyük ticarət mərkəzi tikildi. Bəla ondadır ki, Azərbaycan dünya tendensiyalarından geri qalır, biz bu meylləri izləməyə başlayanda, onlar artıq köhnəlir. İndi bizdə də eyni situasiya yaşana bilər. Bununla birlikdə, əhalimiz üçün bir alış-veriş mərkəzi həm də əyləncə mərkəzidir, buna görə də bu cür mərkəzlər dərhal yox olmayacaq. Açıldıqda, insanlar təbii ki, ora gedəcəklər. Ancaq bir neçə ildən sonra iri ticarət mərkəzləri ölkəmizdə də aktuallığını itirəcək”, - deyə ekspert fikrini yekunlaşdırıb.

---