KİM TAPMACASI:koreyalı liderin aqibəti və Şimali Koreyaya dair 3 ssenari... - TƏHLİL

Duyeon Kim, Leyf-Erik İsli

“Foreign Policy”, 27.04.2020

Kim Çen Inla əlaqədar son vaxtlar yayılan şayiələr və onun vəziyyəti haqqında qaynaq məlumatları Şimali Koreya sistemində liderin sağlamlığının mühüm bir kart olduğunu göstərir. Kim xanədanı üzvlərindən hər birinin uzun müddət ictimaiyyətə görünməməsi saysız-hesabsız fərziyələr doğurub. Mövcud rəhbər isə cəmi 37 yaşındadır, ancaq sağlamlıq problemləri var və iki həftədən çoxdur ki, baxışlardan kənarda qalıb.

Xatırladaq ki, 2011-ci ildə hakimiyyətə gəldikdən bəri o, ilk dəfə olaraq 15 aprel tətilində babası, rejim qurucusu və əbədi prezident Kim İr Senin xatirəsi naminə milli mərasimlərdən yayınıb.

Pxenyandakı rəsmi mənbələr, rejim üçün qeyri-adi olmasa da, Kimin durumu barədə susur. Ola bilər ki, o, xəstəlikdən və ya tibbi əməliyyatdan sonrakı sağalma dövründədir və ya Şimali Koreyadakı koronavirus xəstəliyindən gizlənir. Rejim Cənubi Koreyadakı parlament seçkisindən sonra və ABŞ-dakı prezident seçkisindən əvvəl strategiya çatışmazlıqlarını ölçüb-biçmək üçün möhlət götürə və ya sadəcə rəqiblərinin necə təpki verəcəyini sınaya bilər. Bəlkə də təbliğat şöbəsi ağır xəstə və hətta ölü Kimlə bağlı düzgün izah düşünür.

Siyasət baxımından əsas ssenarilərə hazırlaşmaq lazımdır. Kim bir müddət sonra yenidən görünə, uzun müddət gözlərdən kənarda qala, potensial olaraq əlil ola bilər, onun ölü və ya fəaliyyət qabiliyyətli olmadığı təsdiqlənə də.

Bu 3 ssenarinin hər biri mümkündür. Şimali Koreya liderinin taleyi necə olursa-olsun, ABŞ və Cənubi Koreyanın sıx əməkdaşlığı vacibdir.

1-ci ssenari: Kim tam iqtidar sahibi kimi yenidən görünür

Şimali Koreyanın siyasətinin davamı qarşısında Vaşinqton və Seul Pxenyana qarşı strateji yanaşmalarını əlaqələndirməlidirlər. Davamlı məqsədlər – hərbi güclənmənin qarşısını alma, sanksiyaların tətbiqi və diplomatiyanı bərpa etmə üçün fürsət tapmaqdır. Bununla yanaşı, problem Seulun transsərhəd prioriteti ilə Vaşinqtonun nüvəsizləşdirmə prioriteti arasındakı fərqləri aradan qaldırmaq olacaq.

ABŞ prezidenti Donald Trampın başı yenidən seçki kampaniyasına qatılma və ABŞ-da COVID-19 epidemiyasını aradan qaldırmağa qarışıb. Ondan fərqli olaraq, Cənubi Koreya prezidenti Mun Ce-İn COVID-19 epidemiyasının əyrisini düzləşdirməyi bacardıqdan və hakim partiya seçkilərdə qələbə qazandıqdan sonra koreyalararası əməkdaşlığı gücləndirməyə qərarlıdır.

Mun aprelin 27-də Panmuncom Bəyannaməsinin iki illik yubileyində, müşavirləri ilə görüşdə Şimali Koreya ilə səhiyyə sahəsində əməkdaşlığın ən aktual vəzifə olduğu fikrini təkrarlayıb.

Seulun münasibətləri yaxşılaşdırmaq istəyi olsa da, Pxenyanın buna müsbət cavab verib-verməyəcəyi bilinmir.

Sərhədyanı layihələr əsas sanksiyaların yüngülləşdirilməsini tələb edərsə və ya bu, de-nüvəsizləşdirmənin təşviqi üçün razılaşdırılmış bir yanaşmadan yayınma kimi qəbul edilərsə, ABŞ-Cənubi Koreya ittifaqı çat yaşaya bilər. Koreyalılar uğurla əməkdaşlıq və digər mədəni-humanitar mübadilələri davam etdirsələr, bu, labüd olacaq. Tədricən koreyalararası dəmir yolu və avtomobil yolu əlaqəsi layihələrini bərpa etmək diplomatik olaraq məqsədəuyğundur, çünki Seul onları BMT ilə əlaqələndirəcək və Vaşinqtonla məsləhətləşəcək.

Bununla birlikdə, Mun hökuməti daha böyük iqtisadi layihələri – Şimali Koreyaya və ya Keson Sənaye Kompleksinə turlar kimi, – yenidən başlamağa cəhd etsə, bu səylər ABŞ sanksiyalarına zidd ola bilər. Vaşinqton Pxenyandan tələb olunan sanksiyaların yüngülləşdirilməsini əsaslandırmaq üçün etibarlı nüvəsizləşdirmə addımları istəyəcək. Pxenyanla mənalı diplomatiyanı effektiv şəkildə dəstəkləməsi və Şimali Koreyanın taktikalarının qarşısını alması üçün ABŞ və Cənubi Koreyanın eyni müstəvidə qalması lazımdır.

2-ci ssenari: Kim görünməz qalır, potensial olaraq daha fəaliyyət qabiliyyətli olmur

Kim Çen Inın baxışlardan kənarda qalması və qeyri-müəyyən müddət fəaliyyət qabiliyəti olması Şimali Koreyanın sabitliyi ilə bağlı qeyri-müəyyənliyi artırır ki, bu da öz növbəsində, səhv hesablama, səhv məlumatlandırma və planlaşdırılmamış eskalasiya risklərini artıra bilər. Kimin de-fakto ən yaxın köməkçisi olan bacısı Kim Yo-Çjon rəhbər vəzifəsini icra edə bilər. Ya da iqtidar mübarizəsi yarana bilər, çünki 30 yaşlarında bir qadının Şimali Koreya rejiminə rəhbərlik etməsi misli görünməmiş hadisə olacaq.

Pxenyan tərəfindən rəsmi təsdiqlənməyincə, rəhbərlik çox qeyri-müəyyən olacaq və hətta müvəqqəti rəhbərin mövqeyi etibarlı sayılmaya bilər. Qonşu ölkələr, ehtimal ki, Şimali Koreyanın daxili dinamikasına dair konkret dəlillər olana qədər gözləmə mövqeyi tutacaq.

Seul və Vaşinqton, Şimali Koreyanın hər hansı bir təxribatı baş verərsə, vaxtında cavab vermək üçün kəşfiyyat mübadiləsi aparmalıdır. Pxenyan daxili qaydanı gücləndirmək və beynəlxalq miqyasda güc göstərmək üçün daha çox raket uçuşu sınayacaq.

Əgər Kim Yo-Çjon ölkəyə rəhbərlik edirsə, Şimali Koreya noyabr ayında ABŞ-da keçiriləcək prezident seçkilərindən əvvəl qardaşının strategiyasına uyğun olaraq hazırkı hərbi təlimlər və raket sınaqlarını davam etdirə bilər. Bununla belə, hökumət elitaları daha şiddətli silah, sanksiyalara qarşı daha təcavüzkar çağırışlar, Cənubi Koreya, Yaponiya və ABŞ-a qarşı daha çox təxribatçı ritorikası ilə təzyiq yaradan rəqib şəxslərin olması mümkündür.

Bu vəziyyətdə ittifaq mövcud siyasi gərginliklər və birləşdirilmiş hərbi təlimlərin, xüsusən də tammiqyaslı sahə təlimlərinin hazırda azalmasına görə əlverişsiz vəziyyətdə ola bilər. İttifaq zəiflədilmiş və ya maliyyələşdirilməmiş görünərsə, eyni zamanda, etibarlılığı itirəcək.

Beləliklə, Vaşinqton və Seul, ABŞ-ın Cənubi Koreyaya əsgərlərinin yerləşdirilməsi üçün müdafiə xərclərinin bölüşdürülməsini barədə Xüsusi Tədbirlər Sazişinə dair danışıqları dərhal başa çatdırmalıdır. Pxenyan raket atışlarını dayandırmazsa, Yaponiya və Cənubi Koreya kəşfiyyat məlumatlarının bölüşdürülməsinə dair son fikir ayrılıqlarını dəf etməlidirlər. Müttəfiqlər, hazırlıqlı və təmkinli olmalarına baxmayaraq, digər rəqiblərə və ya Şimali Koreya ictimaiyyətinə yönəlmiş qüvvə şoularını səhv izah edilməsindən çəkinməlidirlər.

 3-cü ssenari: Şimali Koreyanın Kim Çen Inın öldüyünü və ya ölkəni idarə etmək iqtidarında olmadığını təsdiqləməsi

Ölkəni kimin idarə etməsi əvvəlcədən kimsəni varis təyin etdiyi və ya kiminsə ölkənin necə idarə olunacağına dair vəsiyyət almasından asılı olacaq. Rejimin dərhal çökmə ehtimalı azdır, çünki Şimali Koreya dövləti və hətta milli səciyyə təsisatlıdır, Kim ailəsi ilə Şimali Koreyanın siyasi, iqtisadi və hərbi elitaları arasında üst-üstə düşən maraqlar mövcuddur.

Bu ssenari müxtəlif daxili fraksiyalar arasında siyasi güc mübarizəsi və beynəlxalq aktyorların Şimali Koreyadakı vəziyyəti səhv araşdırması ehtimalını artırır. Kimin bacısından başqa, iqtidar rəhbəri namizədləri arasında on illər boyu Avropa paytaxtlarında səfir olmuş, keçən il Şimali Koreyaya qayıtmış və nəslinin elitası arasında dəstək ala biləcək əmisi Kim Pyon İr də var.

Kim nəslindən, İşçi Partiyası rəsmilərindən və ya hərbi generallardan “Troya atı” çıxa bilər. Kimin bacısı zirvəyə yüksəlsə də, hakimiyyəti əlində saxlaya bilib-bilməcəyi bəlli deyil.

Pandemiya fonunda Vaşinqton, Seul və Pekin başqa bir böhrana yetərincə hazır deyil. Bölgədəki faktlarla bağlı aydınlıq hərtərəfli olmalı və qarşılıqlı şəkildə başa düşülməlidir.

Pekin, ehtimal ki, nəticəyə təsir göstərmək üçün birbaşa müdaxiləsiz Şimali Koreyanın liderlik ardıcıllığı və ya keçid barədə qərarına hörmətlə yanaşacaq. Bununla birlikdə, ehtimal ki, humanitar yardım göndərəcək və Şimali Koreyada qeyri-sabitlik vəziyyətində qaçqınların sərhədə kütləvi axınının qarşısını alacaq. Çin bir sıra hərəkətləri icra edə bildiyindən Vaşinqton və Seul yaxın və daimi məsləhətləşmələrdə olmalıdır.

Hər iki müttəfiqə Kim ailəsinə və Şimali Koreya xalqına başsağlığı göndərmə tövsiyə ediləcək, hətta bu, boğazda sümük kimi qalsa və siyasi rəqiblərə “silah-sursat” verərsə də. Vaşinqton yeni münasibət, sülh rejimi və de-nüvələşdirmə mövzusunda 2018-ci ilin Sinqapur görüşünə sadiqliyi bir daha təsdiqləməlidir. Cənubi Koreya da, eyni zamanda, koreyalararası sazişlərə sadiqliyini. Hər iki müttəfiq Şimali Koreyanın yeni rəhbərliyi ilə bu hədəfləri yerinə yetirmək üçün işləməyə ümidlərini bildirməlidir.

Şimali Koreyaya müdaxilə və qüvvə dəyişməsi cəhdi yalnız Şimali Koreya qüvvələri ilə toqquşma riskini deyil, Çin və ABŞ-Cənubi Koreya ittifaqı arasında daha geniş qarşıdurma təhlükəsi yaradan ifrat təhlükəli bir hərəkət olardı.

ABŞ və Cənubi Koreya hökumətlərinin bütün səviyyələrində koordinasiyası, böyük siyasi suallardan tutmuş texniki komandanlıq və nəzarət məsələlərinə qədər, dəmir kimi möhkəm olmalıdır. Seul və Vaşinqton qeyri-sabitlik və ya rejimin dağılması halında, ortaq hərbi manevrlər aparmaq, o cümlədən Şimali Koreyanın strateji aktivlərini təmin etmə səyi üçün 5029 nömrəli Əməliyyat Planı kimi fövqəladə vəziyyət planlarını nəzərdən keçirməlidir.

Planın məqsədəuyğunluğu açıq sual olaraq qalır və Cənubi Koreya hökuməti, bir qayda olaraq, Şimali Koreya rejiminin dağılması ilə bağlı söhbətlərdən çəkinməyə üstünlük verirlər. ABŞ və Cənubi Koreyanın Şimali Koreyaya dair işçi qrupu var ki, bu da siyasəti koordinasiya etmə səlahiyyətinə malik hər iki tərəfin rəsmiləri ilə formalaşdırılmalıdır.

Seul və Vaşinqton, Pekin, Tokio və Moskvanı bir sıra fövqəladə vəziyyət planlarını əvvəlcədən müzakirə və əlaqələndirmək üçün vahid bir mesaj verməli olacaq. Pekin ilə artan gərginlik, ticarət müharibəsi və davam edən koronavirus pandemiyasına görə bu çətindir. Pekin tarixən Şimali Koreyada fövqəladə vəziyyət planlarını Vaşinqton və Seulla müzakirə etməkdən imtina edib, lakin Pxenyanda nəzarət itkisi, o cümlədən kütləvi qırğın silahları və təhlükəsizlik daxil olmaqla, mümkün təhlükələr üzərində səhv hesablamanın qarşısını almaq üçün xüsusi məsləhətləşmələr lazım olacaq. Silah ixracı və Şimali Koreyanın Çin, Rusiya və Cənubi Koreya ilə paylaşdığı sərhədlərdəki qaçqın böhranı da bu siyahıya daxildir.

Şimali Koreyadakı hər hansı bir qeyri-sabitliyin və ya böhranın regional münaqişəyə çevrilməsinin qarşısını almaq üçün regional koordinasiya vacibdir. Müttəfiqlərin bütün siyasi narahatlıqlara baxmayaraq, hər hansı bir fövqəladə vəziyyətdə Pekin, Tokio və Moskva ilə çox yaxından əlaqələndirmək üçün razılaşdırılmış iradəyə ehtiyacı var. Kəşfiyyat sahəsində əməkdaşlıq Vaşinqton və müttəfiqləri arasında xüsusilə vacib olacaq.

ABŞ qüvvələrinin Koreya yarımadasına axını zəruridirsə, ABŞ-ın Yaponiyadakı bazaları əvəzedilməz olacaq. Vaşinqton və Seul ABŞ Təhlükəsizlik Şurası və böhran dövründə humanitar və maliyyə yardımı göstərə biləcək müxtəlif təşkilatlarla sıx işləməlidir.

Kimin sağlamlığı, olduğu yerə dair sirr Şimali Koreyanın təsdiqi ilə həll ediləcək. Əgər o sağdırsa, bu, vaxtından əvvəl ölümlə bağlı şayiələrin son dəfə yayılması olmayacaq. Bu epizod ABŞ-Cənubi Koreya müttəfiqliyini əhatə edən ssenarilərə yaxın və əvvəlcədən əlaqələndirilməsinin vacibliyi barədə çağırış kimi xidmət edə bilər.

Kimin saray intriqası fotogen kral ailəsi və ya əyləncəli Koreya dramı haqqında dedi-qodu deyil. Şimali Koreya xalqı üçün ölüm-dirim məsələsi, insan hüquqlarını pozan və nüvə raketlərinə arxalanan bir rejimin Asiyada və onun hüdudlarından kənarda sülh və təhlükəsizliyə təsiri məsələsidir. ABŞ-Cənubi Koreya ittifaqı bütün hallara hazır olmalıdır.

Tərcümə: Strateq.az