Rusiyalı ekspert: “Ölkədə sosial-iqtisadi vəziyyətin pisləşməsi hakimiyyəti leyhinə işləyir”
 
İndi Rusiya 19 sentyabrda keçiriləcək parlament seçkilərinə hazırlaşır. Bunun üçün bu qışda baş verən mitinqlər və hakimiyyətin reytinqindəki enmə, eləcə də xalqın narazılığının artması fonunda Kremldəki səlahiyyətlilər siyasi sistemin “vintlərini sıxmaq” qərarına gəliblər. Bir çox jurnalist, analitik, ekspert Rusiyada avtoritar sistemin totalitar bir sistemə çevrildiyini yazır.
 
Siyasi strateq və analitik Konstantin Kalaçev AYNA-ya müsahibəsində Rusiyanın daxili siyasi həyatında nələrin baş verdiyi və bunun Kremlin xarici siyasətinə necə təsir edəcəyi barədə sualları cavablandırıb.

- Rusiyanın daxili siyasi həyatında nə baş verir? İndi hansı proseslər inkişaf edir? Rusiya totalitarizm yolundadırmı?
 
- Totalitarizm olmayacaq. Sadəcə elektoral avtoritarizm bitdi. Avtoritar idarəetmə sistemi qalır, amma seçki sistemi bitdi, bu gün Rusiyada belədir. Əslində siyasi rəqabətdən danışmaq sadəcə qəribədir, Rusiyadakı bütün siyasi partiyalar Prezident Administrasiyası tərəfindən idarə olunur. Türkmənistanda da rəsmi olaraq üç partiya var: Demokratik Partiya, Aqrarçılar Partiyası və Sənayeçilər Partiyası. Təxminən Rusiya haqqında da bunu demək mümkün olacaq. Türkmənistanda prezident seçkilərində iştirak edən 9 namizəd vardı. Rusiyanın siyasi sistemi Türkmənistana doğru inkişaf edir. Müəyyən seçkilərə namizədlərin qeydiyyatı çox kədərli mənzərə yaradacaq. Hətta müxalifətdən bələdiyyələrə namizədlərin dağıdılması qərarı belə, təhlükəsizlik məmurları və Prezident Administrasiyası səviyyəsində verildi. Yəni “siloviklər” indi seçki proseslərinə rəhbərlik edir.
 
- Bu yaxınlarda bununla əlaqəli hər hansı bir qanun qəbul edilibmi?
 
- Qanunlara görə də yaşaya bilərsən, “ponyatkalar”a görə də. Söhbət qanunlardan getmir. Ən maraqlısı budur ki, RBK telekanalının meriyadakı mənbələri deyir ki, Moskva Dumasına namizədlərin saxlanmalarının səbəbi kiminsə Dövlət Dumasındakı hər hansı bir iştirakının və ya bu nəticələrə təsir etmək cəhdlərinin sərt bir şəkildə yatırılacağını açıq şəkildə göstərmək olub. Və bu gün bu barədə artıq çəkinmədən, ucadan danışırlar.
 
- Yəni Rusiyada payızda keçiriləcək parlament seçkiləri təmiz bir fars olacaq və deputatlar sadəcə təyin ediləcəklər?
 
- Əslində, belədir. Bölgələrdən birində namizədlərdən biri üçün iş apardım, inzibati resursun gücünü anlamaq üçün konstitusiyaya dəyişiklik məsələsini qaldırdım. Rəsmi olaraq bölgədə əhalinin 15%-i dəyişikliklərin leyhinə, 38%-i əleyhinə səs verdi. Çünki indi əvvəllər konstitusiya dəyişikliklərinin leyhinə səs verən insanlar daha pis yaşamağa başladılar. Bu da amildir. Dəyişikliklərin əleyhinə səs verən və səsləri nəzərə alınmayan insanların olduğu da bir amildir.
 
Digər bir məsələ seçki prosesinin COVID-19 pandemiyası şəraitində dürüstlüyüdür. Bizdə səsvermə nəzarətsiz olaraq, 3 gün davam edir və aparılan seyfləri bu müddət ərzində rahatca açaraq, bülletenləri dəyişdirmək mümkündür. İndi reallıq budur ki, bir institut olaraq seçkilər təhlükə altındadır. İndi baş verənlər artıq seçki, dəyişiklik vasitəsi deyil, hakimiyyətin qorunması və dəstəklənməsi vasitəsidir. Bundan sonra sistemdənkənar heç bir namizəd qeydə alınmayacaq.
 
- Hər bir təsir əks-təsirə səbəb olur. Kremlin motivləri aydındır. Bəs bu, cəmiyyət tərəfindən hansı əks-təsirlərə səbəb olacaq? Hakimiyyət Rusiya cəmiyyət üçün nə dərəcədə legitim olacaq?
 
- Ortada sağ qalmaq məsələsi olduqda, cəmiyyətin problemləri və səlahiyyətlilərin legitimliyi üçün vaxtınız olmur. Qəribədir ki, sosial-iqtisadi vəziyyətin pisləşməsi hakimiyyətin lehinə işləyir. Çünki insanlar siyasəti yox, yaşamaq üçün mübarizə aparmağı düşünürlər. Tamamilə aydındır ki, etiraz əhval-ruhiyyəsi və etiraz hərəkəti eyni şey deyil. Etiraz hisslərinin artması baş verir, lakin bunun etiraz aksiyalarına səbəb olacağı fakt deyil. Çünki hər şey insanların haqsızlığı müzakirə etdiyi mətbəxdə başlayır və orada da bitir.
 
İnsanların küçələrə çıxmaq istəyi azdır, çünki bu, müəyyən neqativ nəticələrlə müşayiət edilir. Hər şey sərt şəkildə yatırılır, cərimələr böyükdür və işinizi itirə bilərsiniz. Hər şey klassik sxemə uyğun gedir. Rusiya bu mənada bənzərsiz deyil, əhalisinin həyatda qalması üçün mübarizə apardığı bir çox oxşar ölkələr var. Onların da hökumətləri iqtisadi artımdan və canlanmadan danışır. Eyni zamanda varlılarla kasıblar arasındakı uçurum artır və siyasi müxalifət isə gücsüzdür.
 
- Yəni Rusiyanın “türkmənistanlaşmasını” görürük?
 
- Bu mənada Rusiya Azərbaycandan o qədər də fərqlənmir. Düzdür, indi Azərbaycanın uğurlu müharibədən sonra fəxr edəcəyi bir şey var. Rusiyada bu faktor 2014-cü ildə qaldı. Düzdür, onlar bizi o illərə qaytarmaq üçün çalışırlar, ancaq kiçik bir qələbə qazanılan müharibədən sonra cəmiyyətdə olan konsensus məhv edildi, 2014-cü ildən bəri davam etdiyimiz eyforiya artıq aradan qalxdı. İndi cəmiyyət bir yol ayrıcındadır və ictimai fikirlərin dəyişməsinə baxmayaraq bütün bu proses çox uzun sürə bilər. Bir azlıq, çoxluq konsolidasiya olmadığı, liderləri olmadığı, başadüşülən şüarları və qorxuları olmadığı təqdirdə, onu qeyri-müəyyən bir müddətdə nəzarətdə saxlaya bilər.
 
Əhalinin 2000-ci illərin əvvəllərində bəslədiyi ümidlər tükəndi. O zaman hər kəs daha yaxşı olacağını düşünürdü, amma indi qısa müddət üçün belə, insanlar öz sabitliklərindən əmin deyillər. Cəmiyyətdə gərginlik artır, amma heç kim bundan istifadə edə bilməz, çünki hökumət çox məharətlə bir təbliğat maşını qurur və etiraz düşüncəli vətəndaşları zərərsizləşdirir.
 
- Belə bir vəziyyətdə Rusiyada sosial partlayış nə dərəcədə mümkündür?
 
- Sosial partlayış mümkün deyil, çünki kəskin pisləşmə yoxdur. İstehlak standartlarında azalma var, vəziyyətin pisləşməsi var. Ancaq vəziyyət belədir, bəli, qiymətlər artır, amma bu artımın miqdarı müəyyən sayda sadiq adamın fikirlərini dəyişməsi üçün yetərli deyil. Dəyişiklik tələbi artır və səlahiyyətlilər tərəfindən bu istəklərə cavab verməyə cəhdlər edilir, lakin iqtisadi böhranın sosial böhrana, daha sonra isə siyasi böhrana çevrilməsi prosesi yoxdur. İqtisadi böhranda deyilik, durğunluq içindəyik. Eyni zamanda, neftin qiymətləri zaman-zaman yüksəlir və ümidlər yaranır. Əslində, indi fokus qruplarındakı insanlar deyirlər: “Dözmək mükündür”. Yəni yaşamaq üçün deyil, dözmək üçün dözürlər.
 
- Rusiyanın daxili siyasi konfiqurasiyadakı dəyişikliklər Moskvanın xarici siyasət səviyyəsindəki davranışına təsir edəcək. Bu, Rusiyanın xarici siyasətinə, xüsusən yaxın xaricə, postsovet məkanına necə təsir edəcək? Məsələn, indi Azərbaycanda əks proses gedir və biz daha çox liberallaşma və hökumət ilə siyasi partiyalar arasında dialoqun başlanğıcını görürük.
 
- İntiqam gözləyən yeni nəslin müharibədə onu alması və Əliyevin bu müharibədə qalib gəlməsi səbəbindən Azərbaycan tərs bir prosesə və liberallaşmaya məruz qalır. Yəni gərginləşdirməyə ehtiyac yoxdur, çünki Əliyevin reytinqi indi karyerasının zirvəsindədir. Buna görə də özünü daha sərbəst apara bilər, müxalifətlə dialoq apara bilər və s. Çünki hökumət cəmiyyətdəki mövqeyini gücləndirib.
 
Rusiyada isə səlahiyyətlilərin populyarlığı azalır. Putinin populyarlığı nə qədər az olsa, siyasəti daha sərt olur. Elektoral avtoritarizm xalqın inamından istifadə edən populyar bir liderin varlığını nəzərdə tutur. Əliyev cəmiyyətinin istəklərini cavablandırdı, ancaq Putin Rusiya cəmiyyətinin tələblərini cavablandıra bilmir. Artıq Krım ilhaq edilib, başqa nə etmək olar?
 
Rusiyanın postsovet məkanındakı təsirini qoruması son dərəcə çətin bir işdir. Bu təsiri nəyin üzərində qurmaq olar? Tamam, Lukaşenkonun gedəcəyi yer yoxdur və bundan sonra heç yerə qəbul edilməyəcək. Ancaq bütün digər ölkələr münasibətlərini şaxələndirir, çoxvektorlu siyasət aparır. Qazaxıstanın öz maraqları var və indi Çin onları Rusiyadan daha çox maraqlandırır. Ermənistan Rusiyanı tutmağa məhkumdur və indi müharibədən və Qarabağa sülhməramlıların yerləşdirilməsindən sonra Ermənistan birbaşa Kremlin təsiri altındadır. Nə edə bilərlər ki?
 
Gürcüstana gəldikdə, Rusiya Gürcüstanın prinsipial məsələlərinə cavab verməyə hazır deyilsə, o zaman gürcülər bizdən nə götürə bilər? Rus turistlər Gürcüstana səyahətlərini davam etdirəcəklər. Siyasi baxımdan Rusiya Abxaziya və Cənubi Osetiyanın tanınması ilə bütün körpüləri yandırdı. Bir çox Orta Asiya ölkəsi Rusiyadakı miqrantlarına görə bizimlə dostdur, lakin Çin Rusiyanı bölgənin siyasi və iqtisadi həyatından uzaqlaşdırır.
 
Rusiya iqtisadiyyatı bu gün o qədər güclü deyil, siyasəti o qədər çevik deyil ki, postsovet məkanındakı təsirlərini tamamilə qoruyacağını əminliklə söyləmək mümkün olsun. İndi hər kəsin öz marağı var və hər şey kasıbların xeyrinə daxili təbliğatdır - SSRİ-nin varisləri olduğumuz deyilir. Yaxşı, tamam, tutaq ki, belədir, amma bunun xeyri azdır.

---