Tullantılarımızı çeşidləyə bilmirik
 
Tullantıların çeşidlənməsi inkişaf etmiş ölkələrin vətəndaşları üçün adi bir işdir. Ölkəmizdə bu cür çeşidləmə pilot layihə çərçivəsində keçən ildən bəri həyata keçirilir. Paytaxtın bəzi yerlərində iki rəngli zibil qabları qoyuldu. Yaşıl - qida və qarışıq tullantılar üçün, narıncı - şüşə, plastik və kağız üçün.
 
Yerli media xəbər verir ki, tezliklə Sumqayıtda tullantıların çeşidlənməsi planlaşdırılır. Dövlət Ekoloji Təhlükəsizlik Xidmətinin rəhbəri Hikmət Əlizadənin mətbuata bildirdiyinə görə, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyini (ETSN) Sumqayıt poliqonunun idarə edilməsi qane etmir.
 
İndi orada böyük bir poliqon yaratmaq üçün işlər aparılır. Bununla əlaqədar olaraq, yaxın altı ayda Sumqayıtın bir neçə mikrorayonunda tullantıların çeşidlənməsi layihəsinə başlamaq planlaşdırılır. Daha sonra çeşidlənmiş tullantılar təkrar emala göndəriləcək. Bu layihə Prezident İlham Əliyevin 2019-cu ildən etibarən plastik tullantıların ətraf mühitə zərərinin azaldılması barədə sərəncamına uyğun olaraq həyata keçirilir.

Davamlı İnkişaf Tədqiqatları Mərkəzinin sədri Nəriman Ağayevin AYNA-ya deyib ki, əvvəlcə tullantıların çeşidlənməsi prosesini paytaxtın bütün rayonlarına genişləndirmək və bundan sonra oxşar layihənin digər şəhərlərdə həyata keçirilməsinə davam etmək lazımdır: “Bakıda həyata keçirilən pilot layihə istədiyimiz nəticəni vermədi. Zibil həmişə olduğu kimi sıralanmır və çeşidlənmir. Sıralanmış zibil Balaxanıya aparılır və orada da təkrarən çeşidlənir. Bundan əlavə, təşkilati problemlər səbəbindən bu layihə çətin ki, rentabelli ola”.
 
Onun sözlərinə görə, tullantıların çeşidlənməsi zərurəti ilə əlaqədar əhali ilə maarifləndirmə işinə daha çox diqqət yetirilməlidir: “Bəzi ölkələrdə, məsələn, Yaponiyada və Almaniyada əhali çoxdan qanun və qaydalara riayət etməyə alışıb. Amma bizdə bu keyfiyyətləri formalaşdırmaq lazımdır. Bir variant kimi, səhvən çeşidlənmiş zibil üçün müəyyən bir şəxsi deyil, bütün evi cəzalandırın, bir müddət oradan zibil çıxarmayın. Beləliklə insanlar tez bir zamanda çeşidləməyi öyrənəcəklər. Bundan əlavə, fərqli zibil üçün iki konteyner kifayət deyil. Batareyalar və daha kiçik lampalar üçün başqa bir konteynerə də ehtiyacımız var. Belə zibilyandırma zavoduna daxil olmasına icazə verilməməlidir, çünki bu halda atmosferə bu zibilin tərkibindəki civə kimi zəhərli maddələr buraxılacaq”.
 
“Kağız, şüşə və polimerlər üçün fərqli qablar düzəltməyə dəyər. Tibbi tullantılar üçün bir qab da olmalıdır. İndi tibbi maskalar artıq zibilin qalan hissəsi ilə birlikdə atılır və onları ayrı-ayrı çeşidləmək daha doğru olar. Fərqli rəngli bir neçə qab məsələsindən qorxmaq lazım deyil – bu, bir vərdiş məsələsidir. Şüşə beş dəfəyə qədər təkrar emal edilə bilər. Plastik dəfələrlə təkrar emal edilə bilər. Və bütün işlər düzgün təşkil edilərsə, yaxşı gəlir gətirəcək. Ancaq iş adamlarının buna maraq göstərmələri üçün onlara güzəştlər edilməlidir. Məsələn, onlara bir neçə illik vergi tətili vermək olar, hətta vergilərdən azad edilə bilər. Tullantıların təkrar emalı ilə məşğul olan müəssisələrin inkişafı sayəsində ölkə ətraf mühitin vəziyyətində yaxşılaşma və yeni iş yerləri əldə edəcək”, - deyə Ağayev vurğulayıb.
 
Ekoloq Telman Zeynalov isə AYNA-ya bildirib ki, əvvəlcə Bakının pilot bölgələrində zibillərin normal şəkildə çeşidlənib-çeşidlənmədiyini öyrənmək lazımdır: “Buna çox şübhə edirəm. Vətəndaşların çoxu çeşidlənmədən zibillərini qarşılaşdıqları ilk konteynerə atırlar. Dövlət bu layihəyə pul ayırır, amma boşa çıxır. Əvvəlcə qaydalara məhəl qoymayanı ən azı bir neçə nəfəri cərimələməlisiniz. Və cərimə 100-200 manat olmalıdır, onda başqaları düşünəcəklər. Təəssüf ki, cəriməsiz bu işin bir mənası olmayacaq. İctimai nəzarətə ehtiyac var. Və sistem əvvəlcə paytaxtda tam olaraq reallaşmalı və yalnız bundan sonra bütün ölkədə tətbiq edilməlidir”.
 

Ekoloqun fikrincə, ölkəmizdə tullantılar təkrar emal olunur, lakin çox az miqdarda: “Məişət tullantılarının idarə olunması üzrə mütəxəssislərin hazırlanmasına daha çox diqqət yetirilməlidir”.

 
“Rüzgar” İctima Birliyinin sədri İslam Mustafayev tullantıların çeşidlənməsi və təkrar emalı layihəsinin çoxmərhələli iş olduğunu düşünür. O, AYNA-ya açıqlamasında, burada üç tərəfin iştirak etdiyini qeyd edib: “Zibilləri çeşidləyən və atan - vətəndaşlar, toplayan - dövlət və toplayan - özəl sektor. Əvvəlcə sistemin Bakıda tamamlanması lazımdır. Sonra layihəyə digər böyük şəhərlərdə də başlana bilər”.
 
“Hətta, Bakıda da tullantıların çeşidlənməsində iştirak etmək istəməyənlər çoxdur. Bir dəfə bir pilot layihəsinin həyata keçirildiyi Nərimanov rayonunda bir mənzərənin şahidi oldum: bələdiyyə xidmətinin işçiləri bir qadını qida tullantıları olan bir çantanı səhv konteynerə atdığına görə töhmət etdilər. Cavab olaraq, o, çox yüksək səslə əsəbi reaksiya verdi. Əgər paytaxtda belə reaksiya verirlərsə, bölgələr barədə nə deyə bilərik?! Mərhələ ilə hərəkət etməliyik”, - ekspert bildirib.
 
Mustafayev hesab edir ki, layihə pul gətirməlidir, əks halda dayanacaq: “Məsələn, Sumqayıtda plastik tullantıları təkrar emal edən, borular və digər məhsullar istehsal edən bir neçə sex var. Bənzər bir istehsal Bakıda da var. Ancaq belə müəssisələrin sayı azdır və bunların artırılması üçün tədbirlər görülməlidir”.

---