Qarabağdan sonra yenidən gündəmə gələn münaqişə:MOLDOVA DNESTRYANI PROBLEMİNİN HƏLLİ ÜÇÜN FƏRQLİ QAPILARI DÖYÜR

Svetlana Qamova
“Nezavisimaya qazeta”, 18.01.2021
 
Moldova prezidenti Maya Sandu Dnestryanı problemini də müzakirə etdiyi Brüsseldədir. Bu ərəfədə o, Dnestryanı münaqişənin həllinin əsas prinsiplərini sadalayıb və qeyd edib ki, proses dinc olmalıdır. Eyni zamanda, Kişineudan sülhməramlılara təzyiqlər artıb. Birgə Nəzarət Komissiyasındakı (BNK) Moldova nümayəndə heyəti yeni ildə ilk iclası pozub.

BNK iclasının Moldova nümayəndə heyətinin günahı üzündən baş verməsi faktını Dnestryanı nümayəndəsi Oleq Belyakov təsdiqləyib.
Xatırladaq ki, BNK Rusiyadan olan sülhməramlıların xidmət etdiyi təhlükəsizlik zonasına nəzarət edir.

Hazırda Kişineuda bu üçtərəfli barışıq missiyasının ləğvi müzakirə olunur. Maya Sandu da bu məsələni qaldırıb. O, Dnestryanıdan Rusiya qoşunlarını, o cümlədən sülhməramlıların geri çəkilməli olduğunu bildirib. RF sülhməramlıları taboru bölgədə yerləşdirilən Rusiya Qüvvələrinin Əməliyyat Qrupuna məxsusdur.

Rus hərbçiləri Dnestryanını tərk etsələr, deyə Kişineuda iddia edirlər, tanınmamış respublikanı 1992-ci ildən bəri , yəni Dnestrandakı silahlı qarşıdurmadan sonra ortaq bir həyat yaşamadığı Moldovaya qaytarmaq mümkün olacaq.

O zamanlar qarşıdurma Moldova ordusunun dinc Bender şəhərinə girməsi ilə başlayıb. Müharibə Moldova və Rusiya prezidentlərinin imzaladığı müqavilə əsasında döyüş bölgəsinə girən rus sülhməramlıları sayəsində dayandırılıb. Yəni sülhməramlılar Moldova səlahiyyətlilərinin istəyi və razılığı ilə Dnestryanı bölgəsinə giriblər.

Eyni zamanda, onların Dnestryanı münaqişənin tam həllinə qədər bölgədə qalacaqlarına dair bir razılaşma var. Münaqişə hələ də həll olunmayıb. “5 + 2” danışıqlar formatı (Moldova, Dnestryanı – tərəflər, Rusiya, Ukrayna, ATƏT – vasitəçilər, Aİ və ABŞ – müşahidəçilər) fasilələrlə işləyir və gözlənilən effekti nümayiş etdirməyib.

Bu yaxınlarda Rusiyanın daimi nümayəndəsi Aleksandr Lukaşeviç ATƏT-in xüsusi iclasında 5 + 2 formatında danışıqların dinamikasına qayıtmağın vacibliyini vurğulayıb. Eyni zamanda, o, Tiraspol ilə Kişineu arasında praktik olaraq heç bir dialoq olmadığını qeyd edib.

Moldova prezidenti Maya Sandu Dnestryanı münaqişənin necə həll ediləcəyini bildiyini deyib. “Dnestryanı münaqişənin həll planı ümumi olmalıdır”. Sandu Moldova kanallarından birinin efirində danışarkən, bunun “cəmiyyətdən siyasi bir konsensus tələb etdiyini” qeyd edib.

Sandu bildirib: “Bir həll yolu tapmaq üçün istinad nöqtələrimiz var. Birincisi, bu münaqişənin sülh yolu ilə, siyasi və diplomatik yolla həllidir. İkincisi, Moldova Respublikasının beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədləri daxilində suverenliyinin və ərazi bütövlüyünün qorunmasıdır. Üçüncüsü, dövlətimizin funksionallığının qorunmasıdır. Hər iki sahildə həyat keyfiyyətinin yaxşılaşmasını istəyirik. Əsas prinsiplər var, amma hamımız birlikdə həll yolu tapmalıyıq”.

Onun sözlərinə görə, səlahiyyətlilərin vəzifəsi funksional bir dövlət qurmaqdır.
“Bu seçkilərdə insanları birləşdirməyin mümkün olduğunu göstərdik. İnsanlarla yalnız geosiyasət haqqında deyil, konkret məsələlər haqqında danışarkən, siyasətçilər insanları qorxutmadıqda, həqiqi qərarları izah etdikdə, məsələn, korrupsiyaya qarşı mübarizəni, çünki hamımızdan oğurluq edirlər, bu, cəmiyyəti birləşdirir. Axı, funksional bir vəziyyət qurmalıyıq – bu əsl vəzifədir.

Beləliklə, insanları ölkənin inkişaf planı ətrafında birləşdirə bilərsiniz, burada hər kəs bütün cəmiyyətin paylaşdığı ümumi vəzifələri görəcəkdir. Fərqli insanlar fərqli baxışlara sahib olsalar da, hamımız bir-birimizə daha hörmətlə yanaşmalıyıq, çünki bir-birimizə nifrət etsək, irəliləyə bilmərik. Ortaq cəhətlərimiz çoxdur. Təhlükəsiz bir ölkəyə sahib olmağımızı, iş yerlərimizi, uşaqlarımız üçün fürsətlər, ölkədə qalmalarını istəyirik. Həm bölünmə, həm də nifrət qorxuncdur və buna icazə verməməliyik”, – deyə Maya Sandu “Telegram” kanalında bildirib.

Daha əvvəl Dnestryanı bölgənin başçısı Vadim Krasnoselski Moldova Respublikasının yeni prezidenti ilə görüşməyə hazır olduğunu bildirmişdi. Ancaq Sandu təklifə cavab verməyib.

Münaqişənin həllindən danışırıqsa, Sandu hələ Dnestryanı üçün bir nümayəndə təyin etməyib. Moldova sülhməramlıları isə BNK iclaslarını pozmağa davam edirlər ki, bu da bütövlükdə sülhməramlı missiyanın işinə mane olur.

Xatırladaq ki, Moldova Respublikasının Prezidenti Maya Sandu dəfələrlə Rusiya sülhməramlılarının Dnestryanı ərazilərdən çəkilməsinin zəruriliyini bildirib. Onun açıqlamaları NATO-da dəstəklənib. Təşkilatın baş katibi Yens Stoltenberq Rusiyanın Dnestryanıya sülhməramlılarını yerləşdirərək “Moldovanın ərazi bütövlüyünü” pozduğunu söyləyib. Rusiya Federasiyası sülhməramlılarının Moldova rəhbərliyinin iradəsi ilə da yerləşdirilməsi həm Brüsseldə, həm də Kişineuda unudulub.

Söz düşmüşkən, “Dnestryanı administrasiya”nın rəhbəri Vadim Krasnoselski mövcud sülh zəmanət mexanizmini məhv etmək cəhdlərinin Moldova-Dnestryanı münaqişəsinin 1990-cı illərin əvvəlindəki vəziyyətə geri dönməsinə səbəb ola biləcəyini söyləyib. Krasnoselskinin sözlərinə görə, həll olunmamış dövlət və hüquqi münasibətlər ucbatından Dnestryanı ilə Moldova arasında birbaşa hərbi qarşıdurmanın bərpa olunmasını istisna edəcək hərtərəfli bir razılaşma yoxdur.

Daha əvvəl, Rusiya prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskov Maya Sandunun Rusiya sülhməramlılarının Dnestryanı ərazilərdən çıxarılması ilə əlaqədar açıqlamalarının vəziyyətin mümkün qeyri-sabitləşdirməsindən danışıb. Peskovun sözlərinə görə, Rusiya Federasiyası rəhbərliyi dondurulmuş münaqişə ərazisinin potensial təhlükə yarada biləcəyini bilir.

Vladimir Putin ancaq hərtərəfli həllə Rusiyanın sülhməramlı missiyanı başa çatdırmaq fikrini dəstəklədiyini vurğulayıb. Bunun üçün, ona görə, “uyğun vəziyyət yetişməli” və “Dnestryanı ilə Moldova arasında normal dialoq qurulmalıdır”.

Maya Sandu, açıqlamaya əsasən, həm Dnestryanı, həm də Rusiya ilə bir dialoqa hazırdır: “Çağırsalar gedəcəyəm”. Bunu necə etdiyini zaman göstərəcək.

Tərcümə: Strateq.az

---