METİN TOPUZUN HƏBSİNƏ YUMŞAQ TƏPKİ:Türkiyə-ABŞ münasibətlərində yeni səhifə açılıbmı?

Amberin Zaman

“Əl-Monitor”, 11.06.2020

Türkiyə məhkəməsi ABŞ-ın İstanbuldakı Konsulluğunun bir işçisini təqribən 9 il müddətinə azadlıqdan məhrum edib. Bu, prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın ABŞ-Türkiyə münasibətlərində yeni bir dövrün başladığı barədə bəyanatından sonra baş verib.

ABŞ Narkotiklərlə Mübarizə Agentliyi ilə Türkiyə polisi arasında əlaqəni 30 il boyunca həyata keçirən Türkiyə vətəndaşı Metin Topuz silahlı terror təşkilatına kömək etməkdə ittiham olunub. İndi Apelyasiya Məhkəməsi hökmü qüvvədə saxlamaq və ya saxlamamaq barədə qərar verəcək.

2017-ci ilin oktyabrında həbs olunan Topuz, Ərdoğanı devirmək üçün 2016-cı ilin uğursuz çevrilişindən bəri Türkiyə hökumətinin hədəfə aldığı ABŞ konsulluğunun 3 işçisindən biridir. ABŞ hökuməti onları siyasi “girov” adlandırıb və dərhal azad edilməsini tələb edib.

Birləşmiş Ştatların Adanadakı konsulluq nümayəndəliyində kürd tərcüməçisi olan Həmzə Ulucay qanunsuz Kürdüstan İşçi Partiyasına üzv olma ittihamı ilə 2017-ci ilin fevral ayında həbs edilib. Türkiyə polisi ilə işləyən İstanbul konsulluğunun başqa bir işçisi – Mete Canturk 2018-ci ilin yanvar ayından ev dustağıdır. Həm Cantürk, həm də Topuz ABŞ-a sığınmış Fəthullah Gülənlə əlaqədə günahlandırılır. Üçü də günahsız olduğunu bildirir.

Ulucay 2019-cu ilin yanvarında “silahlı terror təşkilatına bilərəkdən və həvəslə kömək etməyə görə” məhkum edilib və cəzasının 4 il yarımını çəkib. Buna görə də, Topuzun da azad olunacağı gözlənilirdi. ABŞ-ın Ankaradakı səfirliyi bir sıra tvitlərdə məyusluğunu bildirərək, “Bu inamı dəstəkləyəcək heç bir etibarlı sübut görmədik və tezliklə ləğv olunacağını ümid edirik” tviti atıb.

Bir neçə saat sonra dövlət katibi Mayk Pompeo məhkəmə qərarından “dərin narahatlıq” və Topuza qarşı ittihamların “əsassızlığı”nı bildirib. “Bu Türkiyənin təsisatlarına inamı və Türkiyə-Amerika münasibətlərinin təməlindəki mühüm etimadı sarsıdır”.

Təpki Topuzun ilk həbs olunduğu zaman viza sanksiyalarından daha yumşaqdır və NATO müttəfiqləri arasında yaranan yeni tarazlığı göstərir. Dekabr ayında Türkiyə onu sərbəst buraxmaq barədə açıq vədindən sonra həmin sanksiyalar ləğv edilib. Lakin çox keçmədən Cantürk də həbs edilib, baxmayaraq ki, ABŞ türk səlahiyyətlilərinə sanksiya tətbiq edəcəyi ilə əlaqədar xəbərdarlıq edib.

Prezident Donald Trampla telefon danışığından sonra iyunun 8-də Ərdoğan deyib: “Düzünü deyim, bu axşamkı söhbətimizdən sonra ABŞ və Türkiyə arasında yeni bir dövrə başlayacağıq”.

Keçən ilin oktyabr ayında cütlük arasında başqa bir telefon danışığından sonra Tramp ABŞ qüvvələrini Suriyadan geri çəkmiş, Türkiyənin suriyalı kürd müttəfiqlərə hücum etməsinə yaşıl işıq yandırmışdı. Bu hərəkət Konqresin qəzəbinə səbəb olub və sanksiyalar tələb edilib; Trampın qərarını ləğv etməyə, kürdlərin rəhbərliyindəki bölgəyə təxminən 500 əsgəri göndərməyə, şimal-şərqdəki neft yataqlarını qorumağa məcbur edib.

Avropa Şurasının xarici əlaqələr üzrə baş elmi əməkdaşı Asli Aydintaşbaş hesab edir ki, Vaşinqtonun cavabı konsulluq işçilərinin amerikalı olmaması ilə əlaqəli ola bilər. “Ərdoğan və Tramp arasındakı böyük dostluğa baxmayaraq, ABŞ rəhbərliyi Branson və Gülçedən fərqli olaraq, Topuzun azad edilməsini təmin edilməyib. Vaşinqtonun ikitərəfli müzakirələrdə Topuzun sərbəst buraxılmasına üstünlük verməməsi onun ABŞ vətəndaşı olmaması ilə əlaqəli ola bilər. Bu, Türkiyədəki ABŞ diplomatik nümayəndəliklərində çalışan digər türk işçilərinə çox qorxulu mesajdır”.

Ərdoğanın özünə arxayınlığı bəlkə də Türkiyənin Liviyadakı son hərbi qələbələrindən qaynaqlanır. Müqəddəs Lourens Universitetinin dosenti və “Yaxın Şərq Demokratiyası” Layihəsində baş elmi işçi Hovard Eyssenstatın fikrincə, “Ərdoğan, nəhayət, Qərblə yeni səhifənin açıldığına inanır. Bu mənada düşünür ki, ABŞ və Avropa Türkiyəni az qınayacaq. ABŞ-ın sanksiyalardan imtina etməsi, əslində, yeni, daha balanslı münasibətlərin təzahürüdür”.

Bir müddət elə görünürdü ki, Türkiyə Rusiyanın “S-400” raketlərini alması ilə əlaqədar dekabr ayında Konqres tərəfindən təsdiqlənən sanksiyaların qarşısını ala bilməyib. Konqres ən müasir “F-35” qırıcı təyyarələrinin Ankaraya verilməsi və bu proqramda iştirakını qadağan edib.

Bununla yanaşı, Dövlət Departamentinin Suriya elçisi Cim Ceffri Suriyanı “ruslar üçün bataqlıq halına çevirmək işi ilə məşğul olduğu”nu söylədikdən sonra Türkiyə Suriyada ona əks-təsir sayılır. Türk qüvvələri mart ayında İdlibdə Moskvanın müttəfiqlərinə qarşı bir sıra hücumlara başlayıb. Bununla da Rusiya tərəfindən öldürülən 33 türk əsgərinin qisası alınıb.

Ceffri mayın 15-də Hudson İnstitutunda bir panelə çıxış edərək deyib: “Türkiyənin Suriyada bizə böyük xeyri ola bilər. Düşünürəm ki, İdlibdə türklərin çox sayda insanı öldürdüyü – İran və “Hizbullah” əməliyyatçılarının dəqiq sayını bilmirəm – Türkiyənin ABŞ-la tərəfdaş, ümumən Yaxın Şərqdə və xüsusilə Suriyada anti-İran strategiyası və anti-Rusiya strategiyası ola biləcəyini göstərir”.

Faktlar əksini göstərir. Ərdoğan bir müddət sonra prezident Vladimir Putinin şərtləri ilə İdlibdə atəşkəsə razılıq verib. Bununla birlikdə, Ankara Vaşinqtonla Moskvaya qarşı rol oynaya biləcəyi inancını təşviq etməkdən məmnun görünür. Türkiyənin xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu ABŞ-ı “Liviyada həm atəşkəsə, həm də siyasi prosesdə daha fəal rol oynamağa” çağırıb.

Eysenstat bildirib: “Türkiyə ilə ABŞ və Türkiyə ilə Avropa İttifaqı arasındakı əlaqələrin təmiz bir səhifəsi açılmayacaq. NATO-nun institusional çərçivəsi hamımızın bir komandada olduğunu güman edir. Ərdoğan indiyə qədər bu qeyri-müəyyənliyi çox yaxşı idarə edə bilib və müstəqilliyindən maksimum faydalanıb. Lakin reklamlarda həmişə deyildiyi kimi, keçmiş fəaliyyət mütləq mənada gələcək qazanc mənası vermir. “S-400” məsələsi həqiqətən də Ərdoğanın strategiyasını sınaqdan keçirəcək”.

Tərcümə: Strateq.az