Şuşaya səfər etmiş ilk azərbaycanlı jurnalist: “BBC”-nin keçmiş əməkdaşı nələr danışdı? - MÜSAHİBƏ

Qərb ölkələrinin bəzi nüfuzlu media orqanları Qarabağda gedən müharibəni heç də obyektiv işıqlandırmır. Bu fikri hamısına şamil etmək olmaz, lakin istər Fransa, istər Böyük Britaniya və istərsə də Almaniyanın bəzi KİV-lərinin yanaşmaları göz önünədir. Yəni özünə balanslı media deyən Qərbin bir sıra media orqanları Bərdədə, Gəncədə terroru görmür, Xankəndində “yıxılı çöp” axtarır.
Bu mövzuda Qərb jurnalistikasının prinsiplərinə kifayət qədər yaxından bələd olan, “BBC”-nin Azərbaycan xidmətinin keçmiş əməkdaşı, 1996-ci ildə Ermənistana, Şuşa və Xankəndinə səfər edən ilk azərbaycanlı jurnalist Zülfüqar Rüfətoğlu ilə söhbətləşmişik.
Hazırda Londonda yaşayan müstəqil jurnalistin Musavat.com-a verdiyi müsahibəni təqdim edirik:
- Zülfüqar bəy, 27 sentyabrdan bəri Qərbin nüfuzlu KİV-ləri özlərini necə aparır, sizcə, müharibəni tərəfsiz işıqlandıra bilirlərmi?
- Əvvəla, ondan başlayaq ki, hər hansı müharibə və münaqişəni tərəfsiz işıqlandırmaq son dərəcə çətindir. Bunu da deməliyəm ki, Qərb mediası üçün Şərqdəki münaqişələri obyektiv işıqlandırmaq həmişə çətin olub.
Burada hər bir media qurumunun işıqlandırma təcrübəsinə baxılmalıdır. Qeyri-obyektivlik heç də həmişə qərəzlə şərtlənmir. Sadəcə, əksər Qərb jurnalistləri Şərq barədə kifayət qədər bilik və məlumata malik deyillər.
Məsələn, şiə və sünni arasında fərqi bilməyən, amma İslam dünyasındakı qarşıdurmalardan yazan jurnalistlər var. Problem burasındadır ki, belə jurnalistlərin yazdıqları məhz ingiliscə tənqidə məruz qalmır.
Azərbaycanda isə rusca yaxşı yazan jurnalistlər var, amma ingiliscə və başqa Avropa dillərində yaza bilən jurnalistlər azdır.
Əlbəttə, görünür, bu mərhələdə tərcüməçilərdən istifadə etmək çıxış yolu ola bilər. Amma o da deyilməlidir ki, Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsindən yazan bəzi media qurumlarında qərəz hiss olunur. Əvvəlcə qərəzin nə demək olduğuna diqqət yetirilməlidir.
- Konkret olaraq nələrdir?
- Azərbaycanda erməni mövqeyinə, Ermənistanda isə Azərbaycanın mövqeyinə uyğun gələn yazıları və reportajları qərəzli hesab edirlər. Söhbət “vətənpərvər oxucunun” yanaşmasından gedir.
Obyektivliyin bir neçə parametrləri var. Bunlar balans, tərəfsizlik və neytrallıqdır. Qərəz bunlardan biri pozulanda baş verir.
Amma Azərbaycan jurnalistikası bu sahədə ağıllı və arqumentli polemikaya hazır olmalıdır.
Lakin qərəz belə bir şeydir ki, bəzən onun müalicəsi olmur. Əslində Şərq mediasında da Qərbə qərəzli yanaşmalar olur.
Sadəcə, Qərb mediasını bütün dünya izləyir. Burada xristian təəssübkeşliyi də rol oynayır, Avropada, xüsusilə də Fransada İslam radikalizminə həssas yanaşma da nəzərə alınmalıdır.
Bu da nəzərə alınmalıdır ki, Avropa son illərdə İŞİD kimi ekstremist təşkilatların hücumlarına məruz qalıb. Bütün bunlar Avropa cəmiyyətində, xüsusilə də mediada izsiz ötüşməyib.
- Yeri gəlmişkən, “BBC Azəri” Azərbaycan tərəfdən suriyalı muzdluların döyüşdüyü xəbərlərini yayırdı, səhih olmayan informasiyanı yaymaq nə dərəcədə peşəkarlıqla ayaqlaşır?
- İnanmıram ki, “BBC” bunu sırf həqiqi informasiya kimi verib. Məlumat belə olub ki, belə iddialar var. İddialar isə səsləndirilib.
Bu başqa məsələdir ki, iddialar sübut olunubmu? Əminəm ki, qərəzsizliyi ilə tanınan “BBC” bu barədə hələ yazacaq.
Bunu da deməliyəm ki, “BBC Azəri” “BBC Dünya” xidmətinin bir hissəsidir və burada vahid redaksiya qaydaları var. Amma bu sual doğurmur ki, jurnalistin yazdığı fakta əsaslanmalıdır.

“Erməni lobbisinin təsiri olan medialar da var, amma erməni lobbisi təbliğ olunduğu qədər də superqüdrətli deyil”

- Buna bənzər başqa bir xəbəri misal gətirək. “Financial Times” Xankəndidə doğum evinin guya bombalandığını xəbər verdi, sonra əlavə etdi - rəsmi Bakı iddia edir ki, Bərdəyə kasset raketlər atılıb. Yəni, bu cür yanaşmalarda Qərbdəki erməni lobbisinin mediaya təsiri varmı?
- Məncə, əvvəlki sualınıza cavabda bu məsələyə qismən toxunulub. Erməni lobbisinin təsiri olan medialar da var. Amma erməni lobbisi təbliğ olunduğu qədər də superqüdrətli deyil.
Sadəcə, Azərbaycan Qərb mediasında hələlik o qədər də güclü nüfuza malik deyil. Burası da var ki, hələ Qarabağdakı münaqişəyə qədər Azərbaycan Qərb mediasında əsasən demokratiyanın və insan haqlarının vəziyyətinə, korrupsiyaya görə tənqid olunurdu.
Bu tənqidlər bundan sonra da olacaq. Demək istədiyim odur ki, ümumilikdə ölkənin Qərb standartlarına uyğunluğu ona qərblinin yanaşmasını təsirləndirir.

“Nyu York Tayms” və “Vaşinqton Post” ABŞ prezidentini boğaza yığıb, ötən həftə erməni oxucusunu cin atına mindirmişdi”

- Zülfqar bəy, ümumən Fransanın bəzi telekanalları, o cümlədən “Qardian”, “Vaşinqton Post” və sair qəzetlər qərəzli yazılar verdilər. Azərbaycan tərəfi beynəlxalq media ilə necə işləməlidir, onlara dürüst məlumatları çatdırmaq üçün hansı işlər görülməlidir?
- Adlarını çəkdiyiniz media qurumlarının qərəzli olub-olmamaları barədə danışmaq istəməzdim. Yəni bizə qərəzli görünənlər bu qurumların hadisələr barədə kifayət qədər məlumata malik olmamasından da irəli gələ bilər. Bundan əvvəl bu barədə geniş danışmışam.
Onu da unutmaq olmaz ki, Fransa mediası ənənəvi olaraq erməni mövzusuna həssasdır. Fransada böyük erməni icması var. Ermənilər ümumiyyətlə yaxşı təşkilatlanmış bir millətdir.
Fransadakı erməni icmasının Fransa mediasına təsiri var. Təsadüfi deyil ki, Ermənistanın Xarici İşlər Nazirliyinin binasında ayrıca olaraq “müğənni Şarl Azanvurun otağı” deyilən bir kabinet vardı. İndi olub-olmamasını bilmirəm. Yəni belə, bir qədər gülünc vəziyyətdir.
Amma ingilisdilli mediaya gəlincə isə burada əsas rolu Britaniya və ABŞ mediası oynayır. Lakin bunların da arasında kəskin fərq var.
Britaniya qanunları jurnalistləri son dərəcə məhdudlaşdırır. Britaniyada jurnalisti, qəzeti, hər hansı nüfuzlu media qurumunu məhkəməyə vermək su içmək qədər asandır. Odur ki, Britaniya qəzetləri, “BBC” və sair qurumlar ehtiyatlı olmaq zorundadırlar.
Amma ABŞ-da söz azadlığı və mətbuat qanunları son dərəcə liberaldır. Məsələn, “Nyu York Tayms” və “Vaşinqton Post” kimi iki nüfuzlu qəzet hətta ABŞ prezidentini boğaza yığıb.
Bu iki qəzet siyasi mənada son dərəcə sərbəstdir. Bu halda belə mətbu orqanları qərəzdə ittiham etmək çox çətindir.
Ötən həftə “Nyu York Tayms” erməni oxucusunu cin atına mindirmişdi. Ola bilər ki, bu qəzetdə sabah dərc olunacaq hər hansı yazı Azərbaycan oxucusunu qəzəbləndirsin.
Yəni bu qəzetlərin öz siyasəti və mövqeyi var. Ən başlıcası odur ki, bu iki qəzet dövlətin və ya hökumətin qulluğunda durmur.
Bunu Rusiya ilə müqayisə etmək olar. Rusiyada hazırda Azərbaycana qarşı hər hansı tənqidlərə moratorium qoyulduğu hiss olunur.
Bu hökumətdən gələn komandadır. Çünki Rusiyada bütün media dövlətin nəinki nəzarətində, hətta maliyyə himayəsindədir.
Burada “BBC” ilə bağlı bir hadisəni də xatırlatmaq istərdim. Münaqişənin alovlanmasından lap az əvvəl “BBC”-nin “HardTalk” proqramı Ermənistanın baş naziri Paşinyanla çox sərt müsahibə etmişdi.
Azərbaycanda bu müsahibə çox müsbət qarşılanmışdı. Amma sonradan elə həmin “BBC” başqa reportajlara görə Azərbaycanda tənqid olundu.
Bu da qeyd olunmalıdır ki, böyük media qurumlarının qərəzli olması çətin məsələdir. Həmin qurumların hər hansı jurnalisti bilərəkdən və ya bilməyərəkdən qeyri-dəqiqliyə və beləliklə də “qərəzə” yol verə bilər.
Amma “BBC” bütövlükdə nüfuzlu bir təşkilat olaraq qalır. Azərbaycan tərəfinin beynəlxalq media ilə işləməsi ilə yəqin ki, rəsmilər məşğul olmalıdırlar.
Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ barədə Qərb cəmiyyətinin məlumatlandırılmasında azərbaycanlı jurnalistlər əvəzsiz rol oynaya bilərlər. Yəni oturub hansısa kənar adamın gəlib obyektiv yazı yazacağına bel bağlamaq olmaz.
Bunun üçün bayaq da dediyim ki, Azərbaycanda ingilisdilli medianın, jurnalistlərin yetişməsinə ehtiyac var. Düşünürəm ki, zaman keçdikcə bu sahədə irəliləyiş olacaq.
Bir də Qərbdə bütün media qurumlarının şikayətlərə baxan şöbələri var. Medianın özünə nəzarət edən qurumlar var. Adətən Avropa ölkələrində hər hansı yazı və ya reportajla bağlı narazılıq olanda ictimaiyyət nümayəndələri bunlara müraciət edirlər. Bundan azərbaycanlılar da istifadə edə bilərlər. Burası da var ki, bir çox hallarda beynəlxalq qurumlar və insan haqları təşkilatları da Qarabağ münaqişəsi barədə bəyanat və hesabatlar verirlər. Burada da bəzən balansı saxlamaq, daha ədalətli görünmək məqsədi tərəfsizliyin pozulmasına gətirib çıxarır. Yəni bu, təkcə medianın problemi deyil.
Bir də çox mühüm bir məqama diqqəti çəkmək istərdim. Azərbaycan jurnalistinin özü də qərəzsizlik, neytrallıq, düzgünlük, tərəfsizlik kimi keyfiyyətlərə sahiblənməlidir. Bütün hallarda müstəqilliyini qoruyub saxlaya bilməlidir. Söhbət istər ölkənin daxili, istərsə də xarici siyasətindən gedir.
- Siz 1996-ci ildə Ermənistana, Şuşa və Xankəndinə səfər edən ilk azərbaycanlı jurnalist olmusuz. Hər iki ölkədən jurnalistlərin qarşılıqlı səfərlərinin bir əhəmiyyəti varmı? Bir müddət əvvəl belə bir təşəbbüs reallaşdı, amma uğursuz reportajlar yazılmışdı.
- 1996-cı ildə tamam başqa siyasi mühit və reallıqlar mövcud idi. İki ölkənin cəmiyyətlərində, xüsusən də Azərbaycan cəmiyyətində münaqişənin sülh yolu ilə həllinə ümidlər indikindən qat-qat çox idi.
Lakin iki ölkə arasında sonradan baş verən hadisələr yaxınlaşmanın sadə olmayacağını göstərdi. Jurnalistika hökumətləri, hadisələrin gedişatını təsirləndirə bilər, amma müəyyən edə bilməz.
Bu məsələ tamam başqa peşə və vəzifə insanlarının ixtiyarındadır. Həm də unutmaq olmaz ki, Azərbaycan-Ermənistan münaqişəsi və onun həlli yalnız bu ölkələrin özündən asılı deyil.
Hadisə və xəbər jurnalistikanın əsas predmeti olaraq qalır. Bu mənada jurnalistin yazdıqları əsasən siyasətdən daha çox tarixə xidmət edir./Müsavat.com/

---