Üç naziri yola salan səhiyyə sistemimizin dəyişilməyən təchizatçısı – “ARAŞ”-ın qüdrətinin sirri

Azərbaycan səhiyyə sistemi acınacaqlı gündədir. Konstitusiyamızın 41-ci maddəsinə görə, hər kəsin sağlamlığını qorumaq və tibbi yardım almaq hüququ olsa da, çox az adamın bu hüquqdan yararlanmaq imkanı var. Bunun bir səbəbi insanların aldığı maaşla tibbi xərclər arasında böyük fərqlərin olmasıdırsa, digəri ölkəmizdə səhiyyə xidmətinin yararsızlığıdır. 

Vətəndaşlar adi bir sağlamlıq problemi üçün bir illik maaşlarını sərf etsə də nəinki sağala bilmirlər, əksinə mübtəla olduqları xəstəliklər getdikcə böyüyür, bir çox hallarda ölümlərlə nəticələnir. Məhz bu səbəbdən hər il Azərbaycandan xarici dövlətlərə müalicəyə gedənlərin sayı durmadan artır.

Səhiyyə sistemimizin bu hala düşməsinin ən mühüm səbəbi onu şəfaverici qurumdan çox pulkəsən aparat kimi xidmət göstərməsidir. Heç kimə sirr deyil ki, ölkəmizdəki bir çox klinikalar və həkimlər bəzən sırf pul qazansınlar deyə, xəstələri ehtiyac oldu-olmadı əməliyyat masasına yatırır, onlara bahalı dərman yazır və bunun müqabilində əczaxanalardan öz haqlarını alırlar.

Dərd burasındadır ki, bunlar hələ xırda maxinasiyalardır. Səhiyyə Nazirliyinin müxtəlif strukturlarında çalışan idarəçilərin müxtəlif vasitələrlə böyük korrupsiya əməllərinə qurşanması faktları da az deyil. Üstəlik, bu maxinasiyaların başında səhiyyə sisteminin ən yüksək postunu tutanlar dayanır.

Bəllidir ki, Azərbaycanda Səhiyyə Nazirliyinə ən uzun müddət rəhbərlik edən şəxs Oqtay Şirəliyev olub. Sələfi Əli İnsanovun 2005-ci ildə həbsindən sonra onun kreslosuna əyləşən Oqtay həkim 2021-ci ilə qədər öz yerini heç kimə qapdırmayıb. Nəticədə 16 il sərasər nazir adı daşıyıb və ictimaiyyət arasında ən məsum, heç kimə zərəri toxunmayan məmur kimi tanınıb. Amma onun dövründə Səhiyyə Nazirliyində baş verən maxinasiyalarla tanış olduqca ataların “suyun lal axanı” ifadəsi yada düşür. Ən təəccüblüsü isə budur ki, Oqtay Şirəliyevin himayədarlıq etdiyi maxinasiyaları nazir postundan sonra da davam edir. Hər halda Azpolitika.info-nun bir müddət əvvəl yayımladığı bir araşdırma yazısı belə düşünməyə əsas verir.

Siam.az bildirir ki, Ovqat.com-un məlumatına görə, “Elsəvər Ağayev və qudasının şirkətləri “səhiyyə bazarı”nda...” sərlövhəli yazıda bildirilir ki, “uzun illərdir Səhiyyə Nazirliyinin tibb avadanlıqları və ləvazimatlarının alınmasında "favorit” şirkəti "Arash Medical Company”dir. Nazirlər dəyişsə də, sözügedən şirkətin nazirliyin tenderlərindəki qalib mövqeyi dəyişmir”.

Nəşr qeyd edir ki, "Arash Medical Company” bu gün belə təsadüfən "tender kralı” hesab olunmur: “Bu şirkət ləğv olunan "Araş Medikal” MMC-nin aktivləri əsasında təsis edilib. Şirkətin 2011-ci ildə yaradıldığı deyilir, amma hələ 2010-cu ilin müsabiqə reyestrlərinə əsasən, Tibb Unversiteti yeni adı ilə ondan 917 173,54 manatlıq tibbi avadanlıqlar satın alıb.

Ümumilikdə isə "Araş Medical” MMC və "Arash Medical Company” həmin il xüsusilə Səhiyyə Nazirliyi və digər qurumlardan 13 398 507,06 manat dəyərində 46 tender qazanıb. Təkcə bir ildə İnnovasiya və Təchizat Mərkəzinin xəttilə 7 399 455,98 manatlıq tender udub. Azərbaycan Tibb Universiteti də "Arash Medikal Production LTD” adlı şirkətdən 8 099 515,79 manatlıq Tədris-Terapevtik Klinikasının inventarlarını satın alıb.

Həmin illərdən başlayaraq, şirkət səhiyyə sistemilə bağlı demək olar bütün böyük tenderləri qazanıb. Özü də təkcə tibbi avadanlıqların, ləvazimatların satışı və quraşdırılması deyil, xəstəxanaların tikintisi və təmiri ilə bağlı satınalmalar da bu şirkətə verilib. Bunun nəticəsi olaraq, şirkət təkcə 2019-cu ilə qədər ümumilikdə 250 milyon(!) manatlıq tender qazanıb. Sonrakı illərdə də eyni temp saxlanılıb. Təkcə ötən il şirkət 27 tender udub. Bu, hər aya 2-dən artıq tender deməkdir. Bu ilin əvvəlindən də tenderlər üst-üstə qazanılmaqdadır və onların dəyəri ilk 3 ayda artıq 1 milyon manata yaxınlaşıb. Ötən il bu məbləğ 4.5 milyon manata yaxın olub”.

Bəli, bəli, bu araşdırma yazısı 2023-cü ildə qələmə alınıb. Oqtay Şirəliyevin yarıtmaz fəaliyyəti nəticəsində nazir postundan uzaqlaşdırıldıqdan 2 il sonra.

Sual edə bilərsiniz: Bəs, bu şirkətin Oqtay Şirəliyevə nə dəxli var?

İlk baxışdan şirkətin Oqtay Şirəliyevlə heç bir bağlantısı görünmür. Amma “Araş Medikal”ın yarandığı və ən çox tender qazandığı dövrlərin Oqtay Şirəliyevin nazir olduğu zamanlara düşməsi insanın beynində bəzi şübhələrə yol açır. Məlumatlar təsdiqləyir ki, müxtəlif zamanlarda gah "Araş Medical” MMC, gah "Arash Medical Company”, gah da “Arash Medikal Production LTD” adıyla əldə etdiyi tenderlər hesabına qaz vurub qazan dolduran şirkət uzun illər Oqtay Şirəliyevin xeyir-duası ilə fəaliyyət göstərib.

Hərçənd bir çox nəşrlərdə onun gerçək sahibinin Oqtay Əsədov olduğu göstərilir. Zənnimizcə, bu yanılma da əslində Oqtayların adının qarışdırılmasından qaynaqlana bilər. Üstəlik, şirkətə 2018-ci ilə qədər rəhbərlik edən şəxsin də soyadı Əsədov olub – Cavid Əsədov. Görünür, bu ad və soyad bənzərliyi media orqanlarını çaşdırıb və hər kəs Oqtayın ayrı Oqtay olduğunu düşünüb. Bəlkə də ona görə ki, Oqtay Şirəliyev ictimaiyyət arasında əlindən heç bir iş gəlməyən, ancaq kabinetində zamanı milçək qovalamaqla yelə verən nazir kimi tanınıb. Onun adaşı Oqtay Əsədov isə maşallah, maşallah, kanalizasiya müdirliyindən tutmuş parlament spikerliyinə, hətta Moskvada adı dillər əzbəri olan bar sahibliyinə qədər müxtəlif biznes sahələrində silinməz izlər buraxıb. Deməli, məntiqlə, şirkətin gerçək sahibi Oqtay Əsədov olsaydı və Cavid Əsədovla onu hansısa qohumluq əlaqələri bağlasaydı, onda adını çəkdiyimiz ikinci şəxs bu günə qədər öz vəzifəsini qoruyardı. 

“Azpolitika” da öz yazısında bu ehtimalın üzərində dayanaraq yazır: “Mətbuatda gedən bəzi məlumatlarda göstərilirdi ki, şirkətin sahibi Milli Məclisin sabiq sədri Oqtay Əsədovun qohumudur, Lakin əslində, Cavid Əsədov Oqtay Əsədovun yox, digər sabiq millət vəkili Hadı Rəcəblinin qohumu, daha konkret desək, bacısı oğludur. Sözsüz ki, bu amilin də "Arash Medical”-ın "uğurlarında” əhəmiyyətli payı var”.
 
İddialara görə, şirkətin formal sahibi Şamo Fərzəlibəyov adlı biri iş adamıdır. Şamo Fərzəlibəyovin bundan əlavə “Caspian International Hospital” və “BADAM MEDICAL CENTER” klinikaları da var. Azərbaycan reallığında bu qədər geniş imkan alın təriylə və halal zəhmətiylə çörək pulu qazanan sadə vətəndaşa qazandırılmazdı. Həmin sadə vətəndaş bir balaca “tüklənən” kimi yolunar, ətcə cücəyə çevrilərdi. Maraqlıdır ki, Şamo Fərzəlibəyov isə günü-gündən “tüklənib”. Bəs, bu qeyri-adi böyümənin sirri hardan qaynaqlanır?

Müxtəlif media orqanlarının iddialarına inansaq, Şamo Fərzəlibəyov sabiq səhiyyə naziri Oqtay Şirəliyevin müavini Elsevər Ağayevlə qudadır. Görünür, əsl himayədar ilə “sadə vətəndaş” arasındakı münasibət də bu ortaq dostluqlardan yaranıb.

Maraqlıdır ki, Elsevər Ağayev Səhiyyə Nazirliyində Oqtay Şirəliyevdən əvvəl iş fəaliyyətinə başlayıb. Şəxsi tərcümeyi-halına nəzər salsaq görərik ki, nazirlikdəki iş fəaliyyətinə 1999-cu ildə başlayan Elsevər Ağayev ilk dəfə sabiq nazir Əli İnsanovun müavini olub. 2005-ci ildə nəinki nazirlikdəki, hətta bütün səhiyyə sistemindəki insanovçuların təmizlənməsinə start verilsə də, E.Ağayevə toxunan olmayıb. Beləcə, E. Ağayev Əli İnsanovun olduğu kimi, yeni nazir Oqtay Şirəliyevin də ən yaxın adamına çevrilib. Bəlkə də onun bu toxunulmazlıq statusu qazanmasında şəxsi keyfiyyətəri qədər, “təchizatçılıq” qabiliyyətləri də rol oynayıb. Mediadakı iddialara inansaq, onun “təchizat” sahəsində arxalandığı əsas şirkət isə “Araş” olub. Həmin sehirli çubuq vəzifəsini icra edən “Araş” isə yenə sabiq nazir Oqtay Şirəliyevin dövründə təsis olunub. Şirkətin indiyə qədər səhiyyə sistemindəki bu avantajlı mövqeyini itirməməsi də həm Elsevər Ağayevin, həm onun qudasının “işgüzar” təcrübələrindən, həm də Oqtay Şirəliyevin himayədarlığından qaynaqlana bilər.

Növbəti sual ortaya çıxır: “Araş” şirkətini bu qədər güclü qılan nədir?

Zənnimizcə, bu sualın ən yaxşı cavabı da “Azpolitika”nın adını çəkdiyimiz araşdırma yazısında gizlidir. Sayt yazır: “Arash Medical”-ın tenderləri necə "udduğuna” dair daha dolğun və faktlara əsaslanan nümunə kimi Azərbaycanda fəaliyyət göstərən "Qardaşlar Mebel” QSC-nin ölkə başçısına, Səhiyyə, İqtisadiyyat və digər nazirliklərə, eləcə də hüquq-mühafizə orqanlarına məktubunu göstərmək olar. Məktubda deyilir ki, "Qardaşlar Mebel” QSC 2021-ci ilin sonunda Səhiyyə Nazirliyinin 3 böyük tenderini udsa da, onu qalib elan etməyiblər və milyonlarla dollarlıq tenderlər şişirdilərək başqa şirkətlərə, daha doğrusu məhz "Arash Medical”a verilib: "Şirkətimiz tərəfindən dəfələrlə bu məsələ ilə əlaqədar Səhiyyə Nazirliyinə ünvanlanan müraciətlərimiz təəssüf ki, cavabsız qalmışdır. Belə qənaətə gəlmək olar ki, həmin müsabiqələrdə nəzərdə tutulan şirkətin qalib olmaması Səhiyyə Nazirliyini çox narahat edir. Bundan irəli gələrək Səhiyyə Nazirliyi həmin müsabiqələrin nəticələrinin gələn ilə keçməsini və ayrılan vəsaitin dövlət büdcəsinə qaytarılmasına nail olaraq həmin tenderlərin ləğvini istəyir. Eyni zamanda bu müsabiqələrdə simvolik qiymət təklifi təqdim edərək kənarda qalan, amma bütün proseslərə özünün kənardan dəvət etdiyi "SEM-AZ” MMC şirkəti üzərindən həyata keçirən "ARASH” firması "ARASH MEDİCAL” MMC şirkətinin törəməsidir. "ARASH MEDİCAL” MMC-nin faktiki rəhbərinin isə Səhiyyə Nazirinin müavini və nazirliyin tender komissiyasının sədri Ağayev Elsevər Məmməd oğlu cənabları ilə yaxın qohumluq əlaqəsi vardır. Buna sübutu Səhiyyə Nazirliyinin Dövlət Satınalmalarının Vahid İnternet Portalının "Keçirilmiş müsabiqələr” bölməsinə daxil olmaqla görmək mümkündür. Həmin bölmədə nazirliyin bu tip satınalma predmeti üzrə keçirdiyi müsabiqələrin qalibinin yalnız "ARASH MEDİCAL” MMC olduğu qeyd olunub. Həmçinin həmin müsabiqələrdə ikinci şirkət olaraq hər zaman "SEM-AZ” MMC iştirak edir. Məhz buna görə də satınalan təşkilat üç müsabiqə üzrə yüksək, yəni 13736908.52 (on üç milyon yeddi yüz otuz altı min doqquz yüz səkkiz manat əlli iki qəpik) manat qiymət təklifi vermiş "SEM-AZ” MMC-ni qalib seçmək niyyətindədir. Eyni zamanda qalib olduğumuza baxmayaraq, Səhiyyə Nazirliyi müxtəlif yollarla müsabiqədə təqdim etdiyimiz qiymət təklifindən imtina etmək üçün bizə təzyiqlər göstərir. Üç müsabiqə üzrə qiymət təklifimiz 8580934.28 (səkkiz milyon beş yüz səksən min doqquz yüz otuz dörd manat iyirmi səkkiz qəpik) manat təşkil edir. Göründüyü kimi, qiymət təkliflərimizin qalib seçildiyi təqdirdə 5155974.24 (beş milyon bir yüz əlli beş min doqquz yüz yetmiş dörd manat iyirmi dörd qəpik) manat məbləğində vəsait dövlət büdcəsinə qaytarılacaq. Qənaət olan vəsaitin hesabına 44 günlük müharibədə düşmən tərəfindən dağıdılmış ərazilərin tezliklə bərpasına töhfə verilə bilər...”

Doğrudur, bu müraciətdən sonra sözügedən tenderlərin nəticələri ləğv olundu və həmin tenderləri "Arash Medical” uda bilmədi. Əslində, bu da gerçək rəqabət şəraitində şirkətin nəyə qadir olduğunun, qalib gələ bilmədiyinin bariz nümunəsidir.

Ancaq maraqlı olan həm də budur ki, həmin müraciətə əsasən "Arash Medical”-ın arxasından daha bir ad, özü də dəfələrlə korrupsiyada hallanan ad çıxır. Söhbət 1997-cü ildən Səhiyyə Nazirliyinin "Əczaçılıq və Tibb Sənayesi” EİB baş direktoru, 1999-cu ildən ötən ilin fevralına qədər, yəni 23 il(!) isə Səhiyyə nazirinin müavini vəzifəsini daşımış, nəticədə Azərbaycanın az qala ən imkanlı oliqarxlarından birinə çevrildiyi bildirilən Elsəvər Ağayevdən gedir.

Məktubdan belə məlum olur ki, E.Ağayevin də "Arash Medical”-ın "tender qələbələri”ndə ciddi rolu var. Əldə etdiyimiz məlumata görə, məktubda qeyd olunan, ancaq adı çəkilməyən "Elsəvər Ağayevin qohumu” isə Şamo Fərzəlibəyov adlı şəxsdir. Şamo Fərzəlibəyov Elsəvər Ağayevin qudasıdır. Heç yerdə adı keçməyən bu şəxs həm "Caspian International Hospital” və "BADAM MEDICAL CENTER” klinikalarının sahibidir.

Yeri gəlmişkən, istər "Arash Medical”-ın, istərsə də Elsəvər Ağayevin qudasının yuxarıda adı çəkilən "Caspian International Hospital” və "BADAM MEDICAL CENTER” klinikalarının qazandıqları milyonların qarşılığında vergidən yayınması ilə bağlı da bəzi iddialar var. Ancaq yəqin ki, bu və digər iddialar və açıq görünəın faktlar yalnız "Arash Medical” və buna bənzər şirkətlərin dövlət satınalmalarını, tenderləri necə "udduqları” və necə "tender kralları”na çevrildikləri üzə çıxarılan zaman araşdırılacaq. Bu isə kifayət qədər çətin görünür”.

“Azpolitika”ya nə qədər inandırıcı görünməsə də artıq “Araş” şirkətinin fəaliyyətinin yoxlanılmağa başlanıldığı barədə bəzi məlumatlar mediada yer almağa başlayıb. Valyuta.az-ın məlumatına görə, ““Arash Medical Company” QSC barəsində İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 430.4-cü (Avans yolu ilə ödənilmiş valyuta vəsaitinin müqabilində müəyyən edilmiş müddətlərdə müvafiq mallar idxal edilmədikdə, işlər görülmədikdə və ya xidmətlər göstərilmədikdə ödənilmiş valyuta vəsaitinin xaricdən geri qaytarılmaması) maddəsi ilə inzibati iş açılıb.

İş baxılması üçün Nəsimi Rayon Məhkəməsinə göndərilib.

430.4-cü maddəyə əsasən, vəzifəli şəxslər inzibati xətanın bilavasitə obyekti olmuş valyuta vəsaiti məbləğinin 10 faizindən 20 faizinədək məbləğdə, hüquqi şəxslər inzibati xətanın obyekti olmuş valyuta vəsaiti məbləğinin 20 faizindən 30 faizinədək məbləğdə cərimə edilir.

“Arash Medical Company” QSC 22 iyun 2011-ci ildə qeydiyyata alınıb. Nizamnamə kapitalı 2000 AZN olan şirkəti hüquqi ünvanı Bakı şəhəri Nəsimi rayonu, Abdulvahab Salamzadə küçəsi, ev 26-da yerləşir. QSC-nin qanuni təmsilçisi isə Məmmədov Kamran Abid oğludur”.

Düzdür, açılan bu iş inzibati xətalarla əlaqədarla bağlıdır. Amma o da istisna deyil ki, şirkətin fəaliyyətində iddia olunan maxinasiyalar təsbit olunarsa, bu işi cinayət qanunvericiliyinə görə araşdırılması da baş tuta bilər.