“Moskva və İrəvan təklifimizi rədd edərsə, Bakı 10 noyabr anlaşmasının bəndlərini pozmaq hüququna malikdir”
 
Bir neçə gündən sonra Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov Azərbaycana səfər edəcək və normal məntiqdən çıxış edərək, rəsmi Bakının onunla müzakirə etməsi lazım olan bir məqam var. Söhbət artıq unudulan “İsgəndər-M” raketləri mövzusundan gedir.
 
Prezident İlham Əliyev bu barədə aprelin 20-də AzTV-nin efirində son dəfə və olduqca sərt tonlarda danışdı. Sonra Rusiya tərəfinin bu raketlərin Ermənistanda necə peyda olması ilə bağlı suallara cavab vermədiyini, yalnız “ballistik raket atışlarının qeyd edilməməsini” vurğuladı.
 

Lakin, eyni zamanda, Prezident Bakının bu atışlarla bağlı bütün məlumatlara sahib olduğunu söylədi (“bu raketlərin nə vaxt və niyə atıldığını bilirik”, “necə və nə vaxt atıldığını bilirik və daha çox şey bilirik”).

 
Bu bəyanatdan belə çıxır ki, Bakının hələ Moskvaya sualları var. Azərbaycan mediasında və ekspert cəmiyyətində bu mövzu bir çox düşüncələrə səbəb oldu. Məsələn, bu raketlərin atılması Rusiyanın Qarabağ uğrunda müharibədə iştirakının və ya hətta onun Azərbaycana hücumlarının sübutu sayıla bilər.
 
Ancaq on gündür ki, bu barədə söhbət tamamilə azalıb. Görəsən, niyə? Lavrovun Bakıdakı danışıqları zamanı bu mövzu gündəmə gətiriləcəkmi? Çox güman ki, Moskva Bakının bu məsələnin qaldırılmasının dayandırılmasında maraqlıdır - amma bunun əvəzində nə? Azərbaycan rəhbərliyi cavab olaraq nə istəyə bilər?
 
Digər bir maraqlı məqam da erməni mediasının Lavrovun 5-6 may tarixlərində İrəvana səfəri zamanı etdiyi çıxışların ardınca hansı fikirləri yazması ilə bağlıdır. Məsələn, “ProArmenian” erməni “Telegram” kanalı onları belə şərh edir:
 
“Lavrov ayrıca çıxışında qeyd etdi ki, Qarabağ münaqişəsi bölgəsində nəqliyyat kommunikasiyalarının deblokadası ilə bağlı qərarlar yalnız könüllü ola bilər və diplomatik razılaşma əsasında əldə edilə bilər. Rus nazirin dediyi kimi, Sünikdən keçən marşrutun açılması könüllü bir məsələ olduğundan, Ermənistanın da milli maraqlarına və təhlükəsizlik məsələlərinə zidd olan müqavilənin 9-cu bəndini yerinə yetirməmək hüququ var. Əgər Ermənistanın hazırkı və ya gələcək hakimiyyət dairələri bizi bu məqamı yerinə yetirmək məcburiyyətində olduğuna inandırmağa davam edirsə, onda onların kimin maraqlarını hələ də təmsil etdikləri barədə düşünməliyik”.
 
Yəni Lavrovun açıqlamalarından Üçtərəfli Sazişin hərfinə və ruhuna uyğun olmayan nəticələr çıxarılır və bunlar açıq şəkildə manipulyasiya xarakteri daşıyır. Axı Azərbaycan ərazisindən keçən Laçın dəhlizi Qarabağ və Ermənistan ermənilərinin mənafeyi naminə maneəsiz fəaliyyət göstərirsə, onda niyə Naxçıvanla “materik” Azərbaycan arasındakı Mehri dəhlizi açılmamalıdır? Axı həm biri, həm də digəri Üçtərəfli Sazişin mətnində nəzərdə tutulur.
 
Tanınmış politoloq, “Şərq-Qərb” Araşdırmalar Mərkəzinin direktoru Ərəstun Oruclu mövzunu AYNA-ya belə şərh edib:

“Çox təəssüf ki, “İsgəndər” məsələsi gündəmdən çıxarıldı - Moskvadan uyğun, anlaşılan bir cavab alınmasa da. Bu sual daha ciddidir, Rusiya Ermənistanın bu raketlərin ixrac olunmayan versiyasını haradan aldığı və bu “İsgəndər” raketlərini Azərbaycana kimin atdığı sualına burada cavab verməlidir.
 
Bu gün nədənsə bunu xatırlamırlar. Üstəlik, Rusiyanın sözdə sülhməramlılarının (və Rusiya hökumətinin də) əslində Ermənistanı Üçtərəfli Sazişin şərtlərini yerinə yetirməyə məcbur etmədiyini görürük. Unutmayaq ki, Saziş ümumiyyətlə, bu günə qədər müharibədən sonrakı münasibətləri tənzimləyən yeganə sənəddir. Ümumiyyətlə, bu bəyanatı imzalayan tərəflərin hər birinin öz aydın öhdəlikləri var - hər şey cümlə-cümlə orada yazılıb. Həqiqətən də Ermənistan 9-cu bəndi yerinə yetirmək fikrində deyil.
 
Üstəlik, indi Lavrovun açıqlamalarından, yenə də Ermənistan üçün bəzi güzəştlərə icazə verildiyini görürük. İrəvan yenə özünü Moskvanın ərköyün uşağı kimi aparacaq və müstəqil olaraq nəyin maraqlarına uyğun, nəyin uyğun olmadığını, nələri etməsi və nələr edə bilməyəcəyinə qərar verəcək. Və Rusiya həqiqətən Ermənistanın bu niyyətlərini açıq şəkildə dəstəkləyir.
 

İnanıram ki, Azərbaycan ilk növbədə Lavrovun səfəri zamanı “İsgəndər” məsələsini yenidən qaldırmalı və cavab tələb etməlidir. Və məsələni açıq və sərt şəkildə qoymaq lazımdır. Rusiya bu suala cavab verməyincə, işbirliyinə doğru hər hansı bir addım atılacağından söhbət gedə bilməz. Bu, ilk vacib amildir.

 
İkincisi, Lavrovdan cavab tələb etməliyik: Moskva niyə Ermənistanı Üçtərəfli Sazişdəki öhdəliklərini yerinə yetirməkdən uzaqlaşmağa təşviq edir? Niyə Rusiya bu məsələdə Ermənistanın tərəfini tutur? Üstəlik, Sazişin şərtlərinin pozulmasına kömək edir. Ona bildirilməlidir ki, bu vəziyyət düzəldilməyincə, Azərbaycan Sazişə uyğun olaraq, onun üzərinə öhdəliklər qoyan hər hansı bir müddəasını pozma hüququnu özündə saxlayır.
 
Xüsusilə Azərbaycan Laçın dəhlizinin statusu məsələsini qətiyyətlə qaldırmalıdır. Çünki 9-cu bənd yerinə yetirilmir. Yeri gəlmişkən, Laçın dəhlizinin uzunluğu təxminən 60 km-dir və bu, Azərbaycan Respublikasının ərazisidir. Və Bakının rus hərbçiləri ilə birlikdə bu dəhliz üzərində nəzarət etməsi tələb edilməlidir.
 
Moskva və İrəvan bu təklifi rədd edərsə, Bakı sadəcə Üçlü Sazişdən çıxması məsələsini qaldırır. Və bundan sonra Azərbaycan ərazisindəki sözdə rus sülhməramlılarının status məsələsini qaldırır. Yəni bundan sonra Azərbaycan müəyyən bir vaxt təyin edir və Rusiyadan bu tarixə qədər qoşunlarını geri çəkməsini tələb edir. O zaman rəsmi Bakı ilə hesablaşmağa başlayacaqlarını düşünürəm.
 
Ancaq hələlik Azərbaycan bu sualları Rusiya qarşısında birbaşa qoymaqdan çəkinir. Hərçənd, biz məğlub tərəf deyilik. Biz Ermənistan üzərində hərbi qələbə qazanan və ərazi bütövlüyünü bərpa edən (tamamilə olmasa da) bir ölkəyik. Ölkə bu gün bütün problemlərə baxmayaraq kifayət qədər konsolidasiya edilib. Nə Ermənistandan, nə Rusiyadan, nə də kimdənsə çəkinmək lazım deyil. Hər kəslə ölkənin milli maraqlarından çıxış edərək, bərabər şərtlərdə və sərt danışmalıyıq.
 
Ancaq təəssüf ki, bu, baş vermir və bu, Rusiya və Ermənistanı Sazişin şərtlərini pozmağa ruhlandırır. Bunda özümüzün günahkar olduğumuzu düşünürəm. Sadəcə dəyərimizi və yerimizi bilmirik”.

---