“Hökumət şəxsi varlanma hədəfinə çatmaq üçün sosial gərginlik yaradan qüvvələrə qarşı hansı üsullarla mübarizə aparmağı düşünür?” – Fikrət Yusifov
 
Bu gün kənd təsərrüfatında və iqtisadiyyatın digər prioritet sahələrində idxal əvəzetmə ölkə rəhbərliyi üçün ən yüksək inkişaf istiqamətlərindən biri olaraq qalır. İqtisadi dirçəliş illərində milli hökumət kəndli təsərrüfatları və ailə təsərrüfatları üçün subsidiyalar təmin etmək üçün büdcəni artırdı. Bu vəsaitlər mal-qara, avadanlıq, anbarlar tikmək və s. almaq xərclərini ödəməyə kömək etmək məqsədi daşıyırdı.
 
Bununla birlikdə, ərzaq qiymətləri bahalaşır və təcrübənin də göstərdiyi kimi bu tendensiya yalnız artacaq. Bütün bunlar ölkədə idxal əvəzetmə proqramının işlədiyi və Azərbaycanın özünü qida ilə təmin edə biləcəyi ilə bağlı yüksək əminliklərə baxmayaraq baş verir.
 
Sabiq maliyyə naziri, "Ekonomiks" Beynəlxalq İqtisadi Araşdırmalar Birliyinin sədri, professor Fikrət Yusifovun AYNA-ya dediyinə görə, ərzaq məhsullarının idxalı və qiymətlərinin artım prosesinin sürətləndirilməsi, xüsusilə son iki ildə özünü aktiv büruzə verir: “Göründüyü kimi, mövcud vəziyyət bunun üçün məsuliyyət daşıyan strukturları narahat etmir, lakin bu, çox təhlükəli bir prosesdir, gözardı edilə bilməz. Çünki ərzaq məhsullarının kəskin və sürətlə artması sosial gərginliyi daha da artırır. Buna görə sual yaranır: belə gərginlik yaratmaq kimə lazımdır? Əlbəttə ki, hökumət ölkənin ərzaq bazarında sürətli bahalaşmada maraqlı deyil. Bəs hökumət, şəxsi varlanma hədəfinə çatmaq üçün sosial gərginlik yaradan qüvvələrə qarşı hansı üsullarla mübarizə aparmağı düşünür? Qiymətə nəzarəti inzibati yolla gücləndirmək mümkün deyil, amma müvəffəq olmağın müəyyən yolları var və bunlardan istifadə edilə bilər”.

Ən çox istehlak olunan məhsulların idxalında ciddi artımı göstərən rəsmi statistik rəqəmlərə müraciət edək. Yusifovun sözlərinə görə, 2014-cü ilədək ölkəyə idxal 9,2 milyard dollar səviyyəsində idi, lakin beş il sonra, keçən il bu rəqəm 4,5 milyard dollar (7,7 milyard manat) artaraq, 13,7 milyard dollar səviyyəsinə yüksəldi: “İdxalın əhəmiyyətli dərəcədə artması, bu illər ərzində yerli istehsalın, təxminən eyni miqdarda azalması və nəticədə daxili tələbatı idxal hesabına ödəməyə ehtiyac olması deməkdir. Tam aydınlıq üçün artan idxal statistikasına daha yaxından baxmaq yaxşı olar”.
 
“Beləliklə, 2019-cu ildə 2014-cü ilə nisbətən ölkəyə mal əti idxalı iki dəfədən çox, quş əti və quş məhsulları idxalı dörd dəfə, düyü idxalı səkkiz dəfə artıb. Kərə yağı və digər yağların idxalı 42,6%, çay idxalı isə 72,3% artıb. Bundan əlavə, buğda idxalı 32,6%, bitki yağları 22,5% artıb. Bu rəqəmlər daxili bazarın təmin edilməsi və idxalın əvəzlənməsi baxımından kənd təsərrüfatı sektorundakı vəziyyətin əks olunması kimi qiymətləndirilə bilər. Ancaq bütün bu müddət ərzində dövlət aqrar sektorun inkişafı üçün milyardlarla manat ayırır və dolayısı ilə inkişafına dəstək verir. Niyə bu vəziyyətdə yerli istehsal daxili bazarın tələbatını ödəyə bilmir?”, - deyə Yusifov soruşur.
 

Bu baxımdan, idxal artımının əhalinin artması ilə əlaqəli ola biləcəyi barədə açıqlamalar var. Lakin professor bunu kökündən səhv bir bəyanat hesab edir: “2014-cü ildən 2019-cu ilə qədər ölkədə əhali artımı cəmi 5,7% (583 min nəfər) olub. Eyni zamanda, hesabat illərində mal-qara əti idxalı təbii çəkidə 98,2%, pulla ifadədə 182,6% artıb. Əgər 2014-cü ildə təbii ağırlıqlı mal-qara idxalı 4 min 444,2 ton (9 milyon 938,1 ABŞ dolları) təşkil edirdisə, 2019-cu ildə bu göstərici müvafiq olaraq 8 min 810,5 tona (28 milyon 092 min ABŞ dolları) yüksəldi. Bu, ikiqat fərqdir”.

 
Ekspertin fikrincə, idxalın pul göstəricilərinin kəskin artmasına gömrük siyasəti də səbəb ola bilər: “Bu gün gömrükdə idxal olunan malların qiyməti ölkə daxilində bazar qiymətləri ilə qeydiyyata alınır və bu səbəbdən artan idxal statistikasının əsasında məhz bu amilin olduğu fikri var. Gömrük sərhədində idxal qiymətləri daxili bazardakı qiymətlərə hesablanaraq və idxalçıların fakturalarına məhəl qoymadan süni şəkildə qaldırılır. Ancaq idxalçı da bir şey qazanmalıdır və odur ki, qiymətləri qaldırmaq məcburiyyətində qalır. Bütün bunlar da öz növbəsində yeni bir qiymət artımına səbəb olur. Növbəti məhsul idxalı vaxtı gömrük yenə də artıq keçən dəfə qalxmış bazar qiymətlərini əsas götürür və hər şey bir dairə çərçivəsində yenidən dövr etməyə başlayır. Ona görə də hər dəfə qiymətlər qalxır”.
 
Keçmiş nazir mövcud vəziyyəti araşdırmağı təklif edir: “Niyə idxal həcmcə böyüyür və qiymətcə bahalaşır? Bütün bu illərdən bəri ölkəmizin əkinçilik bölgələri əlavə maliyyə alıb. Biznesin  dəstəklənməsinə yönəlmiş genişmiqyaslı və hərtərəfli tədbirlər də açıqlanmışdı. Sahibkarlara güzəştli maliyyələşmə təmin edilir və işgüzar mühiti və investisiya mühitinin yaxşılaşdırılması üçün bir sıra təşəbbüslər həyata keçirilir. Eyni zamanda, ölkə daxildə istehsal olunan məhsulların idxalını azaltmaq üçün hədəfli bir siyasət yürüdür. Bu baxımdan yerli istehsalçılara hərtərəfli dəstək, qeyri-neft sənayesinin inkişafı ilə ifadə olunan müvafiq nəticələrlə müşayiət olunmalıdır”.

---