21-ci əsrin savadlı cahilləri! - Fazil Mustafa yazır

Bir qrup millət müdriki ortaya çıxıb yazdıqlarımızda hər dəfə bir qüsur axtarmağa çalışır. Son müsahibəmdə söyləmişəm ki, millətimiz naminə dəyərli xidmətləri olmuş Zeynəlabdin Tağıyevin mürtəce bir axundun qəbrinin ayaq hissəsində dəfn olunması barədə vəsiyyətini fəxarət menyunuzdan çıxarmanız lazım. Adam desəydi ki, Həsən bəy Zərdabinin və ya Mirzə Fətəlinin ayaqları altında basdırın, bunun dəyəri daha fərqli olmazdımı? Bu müdriklərimiz oturub mənə cahilliyin, dinçi geriçiliyin lideri olmuş Abu Turabın böyük fəzilət sahibi olmasından bəhs edən mənbəyi məchul nağıllardan danışırlar. Mən isə onlara Əhməd Ağaoğlunun xatirələrindən bir epizodu oxumağa dəvət edirəm. Bu mənbədən sonra buyurub birər-birər hərəniz bir axundun, bir mollanın ayaqları altında, bir ziyarətgahın küncündə dəfn olunmanızı vəsiyyət edərsiniz! 21-ci əsrin savadlı cahilləri!

Böyük mütəfəkkirimiz Əhməd Ağaoğlunun "Xatirələri"ndən:

"Bakının baş axundu Hacı Mirzə Əbu Turab da orada idi. 70 yaşlı bu ixtiyar Bakının ən öndə gələni, ən nüfuzlu axundu idi. Özünə inanmış elə müridləri vardı ki, bir işarəsi ilə tərəddüdsüz adam öldürərdilər və bu hərəkətləri ilə cənnətin tam ortasında ən gözəl bir köşklə ən nəfis huri və qılmanlara sahib olacaqlarına dərindən inanırdılar. Buna görə də axunda qarşı söz söylənməz, hər nə desə, "bəli, cənab ağa, buyruğunuzdur" deyilərdi.

Cövdət proqramı oxumağa başladı. Dərslər, dərslərin saatları bir-bir zikr edildi: hesab, tarix, coğrafiya, kimya, fizika...

Axund yatırdı, nəhayət, Cövdət oxudu: Türk səhv və nəhvi!

Axund gözlərini açdı və üzərindəki əbanı geri ataraq:

- Nəmənə?

- Türk səhv və nəhvi!

Xeyr! Belə bir şey yoxdur. Ərəbcədən başqa heç bir dilin sərf və nəhvi yoxdur. Türkcə nəmənədir ki, sərf və nəhvi olsun? Xeyr!

Zavallı Cövdət qələm əlində dayandı və ətrafa baxdı. Hər kəs başını aşağı salmış, kimsədə nəfəs almaq qüdrəti qalmamışdı. Axundun müridləri isə qəzəbli-qəzəbli ətrafa baxırdılar. Bir neçə dəqiqə bu öldürücü sükut içində keçdi. Nəhayət, mən dözə bilmədim və büzülə-büzülə, kiçilə-kiçilə (Ah bu büzülmələr, bu küçülmələr!): "Cənab Axund! Hər dilin özünə görə bir sərf və nəhvi vardır", - dedim və misal kimi öz adımı götürərək, - Əhməd, Əhməddən, Əhmədə...", - deyə tərif etməyə başladım.

Axund qəzəbləndi:

- Sus! Cahil! Ərəbcədən başqa heç bir dilin sərf və nəhvi olmaz!

Müridlər gözlərini mənə doğru dikmişdilər. Fəqət mən dözə bilmədim:

-Cənab Axund, məsələn, rus dilinin sərf və nəhvi vardır. Rus məktəblərində tədris edilir.

Türk dilinin qrammatikası

Axund tamam hirsləndi və bir söyüş də söydü:

- Demək, sən bizi rus etmək istəyirsən! Kafir!"

Heyrət içində qaldım. Milli məktəblərin təsisi üçün milli bir darülmuallimin açmaq, İstanbuldan bunun üçün adamlar gətirtmək rus etmək üçün imiş!

Cavab vermək istədim. Fəqət müridlərdən biri ayağa qalxaraq belindəki tapançaya əl uzatdı və mənə xitabən: "Sus! Yoxsa, indicə leşin ortada qalar!” – deyə bağırdı.

Ətrafdan da mənə göz ağartdılar, susdum.

Cövdət proqramdan türkcə sərf və nəhvi çıxartdı və bu şəkildə 30 il əvvəl Bakıda türk dilinin sərf və nəhvi olmadığına qərar verildi!

Təbii ki, bu qərar uzun müddət yürümədi. Məktəb açıldı, Cövdət türkcə sərf və nəhv dərslərini də müntəzəm verdirdi". ("Əhməd Ağaoğlunun Peterburq və Paris xatirələri" s. 103 – 105 )

Fazil MUSTAFA,

millət vəkili